Bakı 17°C 
Başqalarının da məqsəd və məramına hörmətlə yanaşmaqla, kitab nəşri haqqında şəxsi qənaətim belədir: istər elmi-kütləvi, istər sənədli-xronikal, istərsə də bədii-publisistik kitab olsun, müəllif bütün hallarda mütləq oxucu dünyagörüş və zövqünü ən azı yazdığı əsərin hər cümləsində belə nəzərə almalıdır. Çünki ən güclü senzor da, ən güclü və tərəfsiz tənqidçi də məhz oxucudur.
Mövzusundan asılı olmayaraq oxucu zümrəsini öz cazibəsinə çəkən kitablar həm də qiymətli sərvət kimi qorunur, zaman-zaman yaddaşları sevindirir. Kitab nəşrinin son dövrlər eyforik bir axınla "azadlığa çıxması", əksər hallarda ötəri həvəs və zövqsüzlükdən başqa heç nə ifadə edə bilməməsi nümunələri də az deyil. Təbii ki, bütün bunlar müəyyən çaşqınlıqlar da yaradır. Ancaq bu cür "maklaturaların" basqısında bəzən qızılaxtaranın külçə tapması sevincini də yaşaya bilirsən. Gözəl əsər, gözəl kitab torpağın laylarında bərq vuran qiymətli daş-qaş kimidi, eləcə.
...Eləcə bu kitabın özü də: "Qədim Oğuz yurdu - Baş Layısqı". Əslində 528 səhifəlik ensiklopedik toplu ilə, qeyri-adi zəhmətin, istedadın, vətənpərvərliyin məhsulu olan bu mükəmməl kitabla rastlaşıb ayrıla bilməyin özü çox çətin bir məsələdir. Baxmayaraq və həm də çox yaxşı haldır ki, son illər belə mövzulara tez-tez üz tutulur və bu istiqamətdə gözəl ənənə formalaşır. Ancaq gerçəkdən 2014-cü ildə "Ozan" nəşriyyatında çap olunmuş "Qədim Oğuz yurdu - Baş Layısqı" kitabı bir qədər də fərqli, bir qədər də tutumlu və eyni zamanda müəlliflərinin yüksək peşəkarlıq nümunəsidir. Əsas səbəblərdən biri də budur ki, bu kitabın, bu toplunun vərəqlənən hər səhifəsindən Vətən sevgisi, türkçülük eşqi, tarixi keçmişimizə - böyük türk mənşəyimizə doğru-dürüst və təvazökar münasibət boylanır. Bu, müəlliflərin böyük uğurudur və elə bu səbədən də kitabdakı adi sənədlər və onların faksimileləri belə ayrıca maraq doğurur, oxucunu cəlb edir.
Başqa bir nüans. Kitabın əsas tərtibçi-müəllifi və digər müəllifləri barədə söhbət açacağıq. Ancaq bu toplunun yazılması, kitab kimi nəşr olunması ideyası professor Asif Rüstəmlinin söylədiyi kimi, Şəki rayonundakı həmin kəndin - Baş Layısqının yetirməsi, milli dövlətçiliyə sadiqliyi ilə seçilən cağdaş zəmanəmizin nüfuzlu ziyalısı və görkəmli hüquqşünası, baş ədliyyə müşaviri Abdulla Yusifliyə məxsusdur. Yəni elə mənim də yaxın dostum və sirdaşım Abdulla Əhməd oğlu Yusifliyə.
Haşiyə
Sevimli dost, istəkli qardaş! Sənin uşaq təbəssümü qədər saf olan səmimiliyin, sevgin, eyni zamanda prinsipial ömür yolun, vətən eşqin, türk fəxrin, istedadın və xeyirxahlığın necə də şirin və işıqlıdır. Ancaq bilmirəm, nəyə görəsə hər dəfə o gülümsər baxışların gözlərim önünə gələndə böyük şairimiz Ramiz Rövşənin bu misralarını söyləmək keçir ürəyimdən. İndiki məqamla birbaşa uyarlığı olmasa da belə. Bəlkə bu halın özündə də bir sirr, bir mistika yaşayır. Ya bəlkə də...
...Tanrı sənə necə qıyır -
çaşıb bu göyün yiyəsi.
Bu yük sənin yükün deyil,
hanı bu yükün yiyəsi?!
Çırmalasın biləyini,
girsin bu yükün altına.
Kürəyini, ürəyini
versin bu yükün altına.
...Bəlkə elə, mənim balam,
boş yerə çığıran mənəm,
özüm burda dura-dura
özgəni çağıran mənəm.
Bəlkə bu göyün altında
Mənəm günaha batan da,
Sən girən yükün altından
çiynini qaçıran mənəm...
...Gözəl bir dağ kəndimizin timsalında tarixə və türkçülüyə baxış minilləri ötüb çox-çox uzaqlara işıq salırsa, ən qədim mədəniyyətə - Şumerə əl uzadırsa və bütün bunlar barədə düşünüb, yazıb söz sahibi ola biliriksə, nədən hər günümüz, hər saatımız sevinc və qürur hissiylə yaşanmasın? Görkəmli maarif xadimi Əhməd Salman oğlunun əziz xatirəsinə ithaf edilmiş bu monumental kitabda yuxarıda göstərdiyimiz kimi Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olan Şəkinin Baş Layısqı kəndinin tarixindən, toponomikasından, etnoqrafiyasından, əhalinin etiqad yerlərindən, bölgənin igid oğullarının Qarabağ savaşındakı şücaətindən, ömür və döyüş yolundan bəhs edilir. Filologiya üzrə fəlsəfə doktorları Əjdər Fərzəli (buradaca xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, bu topludan əvvəl Abdulla Yusiflinin ideyası ilə mərhum Əjdər Fərzəli Baş Layısqı kəndi haqqında elmi-publisistik kitab nəşr etdirmiş, oxucular tərəfindən maraqla qarşılanan həmin əsər məhz ikinci, daha mükəmməl bir kitabın ərsəyə gəlməsinə stimul yaratmışdır) və Kamil Adışirinovun təqdim etdiyi materiallar da məhz bu kitab üçün yazılmışdır. XIX əsrin Şəki əyaləti Baş Layısqıya aid bir çox sənədlər ilk dəfə əlimizdəki bu kitabda işıq üzü görür. İstinad edilən çoxsaylı maraqlı faktlar, arxiv materialları, daş kitabələr bu məkanın qədim oğuz-türk yurdu olmasını böyük cəsarətlə bir daha təsdiqləyir.
Kitab barədə maraqlı bir məqamı da xüsusi vurğulamaq gərəkdir. Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Asif Rüstəmlinin 10 səhifəlik ön sözündə o qədər dəyərli faktlar, bilgilər istiqamətlənib ki, bu hissənin özü elə ayrıca bir tədqiqat əsəri kimi nəşr oluna bilər. Ön sözdə mövzu əsas götürülərək oxucuya daha çox lazım olan bir sıra qiymətli məlumatlar da "ötürülür", ulu keçmişimizlə bu günlərimiz arasındakı reallıqlar daha parlaq əks olunur. Oxucuda bir azərbaycanlı, bir türk olmağın şərəfini daim uca tutmağa, heç nəyi unutmamağa yaxşı mənada təhrik yaranır. Mərhum Əjdər Fərzəlinin ""Layısqı" sözünün etimologiyası" bölməsində tək bir sözün işığında nə qədər böyük yol qət edildiyinin də fərqində olursan. Əjdər Fərzəli: "Layıski əslində "Layısqı" şəklində yazılmalı və oxunmalıdır. Qeyd etdiyimiz kimi burada "i" - "ı"-nı əvəzləyib. Layıs-Bayıs-Mayıs: eyni Türk xalqlarının 3 qohum-qəbilə adı kimi dünyaya səpələnib. Bu və digər yer-yurd, soy-qəbilə adlarımızın dünyanın bütün qitələrinə səpələnməsi dahi Atatürkü çox dərindən düşündürüb və o, özü buna inadla cavab axtarıb. Atatürk o cavabı böyük ingilis alimi Ceyms Sörçüvordun kitablarında aşkar edib..."
Asif Rüstəmli xatırlayaraq qeyd edir ki, Əjdər Fərzəlinin araşdırmalarına əsasən Layıs adının çox qədimlərdə "sulu, işıqlı, gözəl vətən" mənası aşkarlanır. Son tədqiqatlar zamanı üzə çıxan faktlar da Əjdər Fərzəlinin qənaətlərini təsdiqləyir. Xüsusilə Ural Dövlət Universitetinin professoru Aleksandr Matveyevin tədqiqatlarında, o cümlədən "Verşinı kamennoqo poyasa" monoqrafiyasında müəllif Ural dağlarındakı yer adlarını incələyərkən "Böyük (baş) Layıs-Ur dağından 10 km cənubda Yanıq Layıs, Böyük Layıs dağlarından şimalda Qırıq Layıs dağları"nın mövcudluğunu göstərmişdir. A.Matveyev, eləcə də Arxangelski vilayətinin Primorye rayonunda Layıskı qoruğu, Ural dağlarının qərbində, Avropa və Asiyanın şərti sərhəddində Baş Layıskı və Aşağı Layıskı metal zavodlarının olduğunu vurğulamışdır.
Sözün kökü, nüvəsi sayılan "Lay" birhecalı olsa da, iki və daha çox kəmiyyət göstəricisini özündə ehtiva edir. Layısqı yer adı olaraq bu mənada da özünü doğruldur.
Kitabın hazırlanmasında AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru Məşədixanım Nemətin, arxeologiya və etnoqrafiya üzrə tanınmış mütəxəssislər A.Qarəhmədova və M.Rəhimovanın, eləcə fəlsəfə doktoru Mehman Yusiflinin, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Şəki bölməsinin rəhbəri Nəsib Muxtarovun və başqalarının materiallarından da istifadə olunmuşdur.
Yaxşı haldır ki, kitabda Azərbaycan tarixinin qədim türk tarixində tutduğu yeri bütün istiqamətlərdə real faktlarla daim gündəmə gətirərək vətənpərvərlik nümunəsi göstərən mübariz və böyük alimlərimiz Mahmud İsmayıl, Yaqub Mahmudov və Yusif Yusifovun əsərlərinə istinad olunaraq çox düzgün və məntiqli yol seçilmişdir.
Bir qəzet məqaləsində geniş məzmunlu kitab haqqında hərtərəfli yazmaq, fikir söyləmək təbii ki, mümkün deyil. Ancaq indiki halda bu kitabın dəyərini diqqətə çatdırmaq və onun sevincini paylaşmaq mənasında xoşməramlı bir ehtiyac yarandı. Həm də ki, belə kitablara doğurdan çox ehtiyacımız var...
Mövzusundan asılı olmayaraq oxucu zümrəsini öz cazibəsinə çəkən kitablar həm də qiymətli sərvət kimi qorunur, zaman-zaman yaddaşları sevindirir. Kitab nəşrinin son dövrlər eyforik bir axınla "azadlığa çıxması", əksər hallarda ötəri həvəs və zövqsüzlükdən başqa heç nə ifadə edə bilməməsi nümunələri də az deyil. Təbii ki, bütün bunlar müəyyən çaşqınlıqlar da yaradır. Ancaq bu cür "maklaturaların" basqısında bəzən qızılaxtaranın külçə tapması sevincini də yaşaya bilirsən. Gözəl əsər, gözəl kitab torpağın laylarında bərq vuran qiymətli daş-qaş kimidi, eləcə.
...Eləcə bu kitabın özü də: "Qədim Oğuz yurdu - Baş Layısqı". Əslində 528 səhifəlik ensiklopedik toplu ilə, qeyri-adi zəhmətin, istedadın, vətənpərvərliyin məhsulu olan bu mükəmməl kitabla rastlaşıb ayrıla bilməyin özü çox çətin bir məsələdir. Baxmayaraq və həm də çox yaxşı haldır ki, son illər belə mövzulara tez-tez üz tutulur və bu istiqamətdə gözəl ənənə formalaşır. Ancaq gerçəkdən 2014-cü ildə "Ozan" nəşriyyatında çap olunmuş "Qədim Oğuz yurdu - Baş Layısqı" kitabı bir qədər də fərqli, bir qədər də tutumlu və eyni zamanda müəlliflərinin yüksək peşəkarlıq nümunəsidir. Əsas səbəblərdən biri də budur ki, bu kitabın, bu toplunun vərəqlənən hər səhifəsindən Vətən sevgisi, türkçülük eşqi, tarixi keçmişimizə - böyük türk mənşəyimizə doğru-dürüst və təvazökar münasibət boylanır. Bu, müəlliflərin böyük uğurudur və elə bu səbədən də kitabdakı adi sənədlər və onların faksimileləri belə ayrıca maraq doğurur, oxucunu cəlb edir.
Başqa bir nüans. Kitabın əsas tərtibçi-müəllifi və digər müəllifləri barədə söhbət açacağıq. Ancaq bu toplunun yazılması, kitab kimi nəşr olunması ideyası professor Asif Rüstəmlinin söylədiyi kimi, Şəki rayonundakı həmin kəndin - Baş Layısqının yetirməsi, milli dövlətçiliyə sadiqliyi ilə seçilən cağdaş zəmanəmizin nüfuzlu ziyalısı və görkəmli hüquqşünası, baş ədliyyə müşaviri Abdulla Yusifliyə məxsusdur. Yəni elə mənim də yaxın dostum və sirdaşım Abdulla Əhməd oğlu Yusifliyə.
Haşiyə
Sevimli dost, istəkli qardaş! Sənin uşaq təbəssümü qədər saf olan səmimiliyin, sevgin, eyni zamanda prinsipial ömür yolun, vətən eşqin, türk fəxrin, istedadın və xeyirxahlığın necə də şirin və işıqlıdır. Ancaq bilmirəm, nəyə görəsə hər dəfə o gülümsər baxışların gözlərim önünə gələndə böyük şairimiz Ramiz Rövşənin bu misralarını söyləmək keçir ürəyimdən. İndiki məqamla birbaşa uyarlığı olmasa da belə. Bəlkə bu halın özündə də bir sirr, bir mistika yaşayır. Ya bəlkə də...
...Tanrı sənə necə qıyır -
çaşıb bu göyün yiyəsi.
Bu yük sənin yükün deyil,
hanı bu yükün yiyəsi?!
Çırmalasın biləyini,
girsin bu yükün altına.
Kürəyini, ürəyini
versin bu yükün altına.
...Bəlkə elə, mənim balam,
boş yerə çığıran mənəm,
özüm burda dura-dura
özgəni çağıran mənəm.
Bəlkə bu göyün altında
Mənəm günaha batan da,
Sən girən yükün altından
çiynini qaçıran mənəm...
...Gözəl bir dağ kəndimizin timsalında tarixə və türkçülüyə baxış minilləri ötüb çox-çox uzaqlara işıq salırsa, ən qədim mədəniyyətə - Şumerə əl uzadırsa və bütün bunlar barədə düşünüb, yazıb söz sahibi ola biliriksə, nədən hər günümüz, hər saatımız sevinc və qürur hissiylə yaşanmasın? Görkəmli maarif xadimi Əhməd Salman oğlunun əziz xatirəsinə ithaf edilmiş bu monumental kitabda yuxarıda göstərdiyimiz kimi Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olan Şəkinin Baş Layısqı kəndinin tarixindən, toponomikasından, etnoqrafiyasından, əhalinin etiqad yerlərindən, bölgənin igid oğullarının Qarabağ savaşındakı şücaətindən, ömür və döyüş yolundan bəhs edilir. Filologiya üzrə fəlsəfə doktorları Əjdər Fərzəli (buradaca xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, bu topludan əvvəl Abdulla Yusiflinin ideyası ilə mərhum Əjdər Fərzəli Baş Layısqı kəndi haqqında elmi-publisistik kitab nəşr etdirmiş, oxucular tərəfindən maraqla qarşılanan həmin əsər məhz ikinci, daha mükəmməl bir kitabın ərsəyə gəlməsinə stimul yaratmışdır) və Kamil Adışirinovun təqdim etdiyi materiallar da məhz bu kitab üçün yazılmışdır. XIX əsrin Şəki əyaləti Baş Layısqıya aid bir çox sənədlər ilk dəfə əlimizdəki bu kitabda işıq üzü görür. İstinad edilən çoxsaylı maraqlı faktlar, arxiv materialları, daş kitabələr bu məkanın qədim oğuz-türk yurdu olmasını böyük cəsarətlə bir daha təsdiqləyir.
Kitab barədə maraqlı bir məqamı da xüsusi vurğulamaq gərəkdir. Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Asif Rüstəmlinin 10 səhifəlik ön sözündə o qədər dəyərli faktlar, bilgilər istiqamətlənib ki, bu hissənin özü elə ayrıca bir tədqiqat əsəri kimi nəşr oluna bilər. Ön sözdə mövzu əsas götürülərək oxucuya daha çox lazım olan bir sıra qiymətli məlumatlar da "ötürülür", ulu keçmişimizlə bu günlərimiz arasındakı reallıqlar daha parlaq əks olunur. Oxucuda bir azərbaycanlı, bir türk olmağın şərəfini daim uca tutmağa, heç nəyi unutmamağa yaxşı mənada təhrik yaranır. Mərhum Əjdər Fərzəlinin ""Layısqı" sözünün etimologiyası" bölməsində tək bir sözün işığında nə qədər böyük yol qət edildiyinin də fərqində olursan. Əjdər Fərzəli: "Layıski əslində "Layısqı" şəklində yazılmalı və oxunmalıdır. Qeyd etdiyimiz kimi burada "i" - "ı"-nı əvəzləyib. Layıs-Bayıs-Mayıs: eyni Türk xalqlarının 3 qohum-qəbilə adı kimi dünyaya səpələnib. Bu və digər yer-yurd, soy-qəbilə adlarımızın dünyanın bütün qitələrinə səpələnməsi dahi Atatürkü çox dərindən düşündürüb və o, özü buna inadla cavab axtarıb. Atatürk o cavabı böyük ingilis alimi Ceyms Sörçüvordun kitablarında aşkar edib..."
Asif Rüstəmli xatırlayaraq qeyd edir ki, Əjdər Fərzəlinin araşdırmalarına əsasən Layıs adının çox qədimlərdə "sulu, işıqlı, gözəl vətən" mənası aşkarlanır. Son tədqiqatlar zamanı üzə çıxan faktlar da Əjdər Fərzəlinin qənaətlərini təsdiqləyir. Xüsusilə Ural Dövlət Universitetinin professoru Aleksandr Matveyevin tədqiqatlarında, o cümlədən "Verşinı kamennoqo poyasa" monoqrafiyasında müəllif Ural dağlarındakı yer adlarını incələyərkən "Böyük (baş) Layıs-Ur dağından 10 km cənubda Yanıq Layıs, Böyük Layıs dağlarından şimalda Qırıq Layıs dağları"nın mövcudluğunu göstərmişdir. A.Matveyev, eləcə də Arxangelski vilayətinin Primorye rayonunda Layıskı qoruğu, Ural dağlarının qərbində, Avropa və Asiyanın şərti sərhəddində Baş Layıskı və Aşağı Layıskı metal zavodlarının olduğunu vurğulamışdır.
Sözün kökü, nüvəsi sayılan "Lay" birhecalı olsa da, iki və daha çox kəmiyyət göstəricisini özündə ehtiva edir. Layısqı yer adı olaraq bu mənada da özünü doğruldur.
Kitabın hazırlanmasında AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru Məşədixanım Nemətin, arxeologiya və etnoqrafiya üzrə tanınmış mütəxəssislər A.Qarəhmədova və M.Rəhimovanın, eləcə fəlsəfə doktoru Mehman Yusiflinin, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun Şəki bölməsinin rəhbəri Nəsib Muxtarovun və başqalarının materiallarından da istifadə olunmuşdur.
Yaxşı haldır ki, kitabda Azərbaycan tarixinin qədim türk tarixində tutduğu yeri bütün istiqamətlərdə real faktlarla daim gündəmə gətirərək vətənpərvərlik nümunəsi göstərən mübariz və böyük alimlərimiz Mahmud İsmayıl, Yaqub Mahmudov və Yusif Yusifovun əsərlərinə istinad olunaraq çox düzgün və məntiqli yol seçilmişdir.
Bir qəzet məqaləsində geniş məzmunlu kitab haqqında hərtərəfli yazmaq, fikir söyləmək təbii ki, mümkün deyil. Ancaq indiki halda bu kitabın dəyərini diqqətə çatdırmaq və onun sevincini paylaşmaq mənasında xoşməramlı bir ehtiyac yarandı. Həm də ki, belə kitablara doğurdan çox ehtiyacımız var...
