Bakı 16°C 
ON NE EDİNSTVENNIY, KOQO SUDİLİ ZA "DVOYNOY NATSİONALİZM" - "UKRAİNSKİY İ AZERBAYDJANSKİY".
Valeriy Marçenko stal nastoəhim borüom za vozrojdenie kulğturnoqo boqatstva i duxovnoqo vzaimooboqaheniə ukrainüev i azerbaydjanüev. Za çto i postradal vposledstvii, no ne pokorilsə, daje v laqere osobo stroqoqo rejima zanimaəsğ perevodami s azerbaydjanskoqo. Avtor emko i obcemno oxarakterizoval jiznennıy putğ i dostijeniə izvestnoqo svoey löbovğö k Azerbaydjanu ukrainüa Valeriə Marçenko.
Vladimir Krilovski
Öncələr qəzetimizdə gedən "Onlar və Məmləkətimiz" proyektinin davamı olan bu yazılarımızda da məqsədimiz özümüzün kim olduğumuz haqqında yazılanlara dayanaraq davam etməkdir. Biz araşdırıcı deyilik və buna baxmayaraq zaman-zaman başqa məmləkətlərdə haqqımızda gedən yazılar bizim diqqətimizi çəkməyə bilməz. Görünən bu ki, artıq dünyada, bizim kimliyimiz daha çox söhbət yaradır və bu da bizi sevindirməyə bilməz. Yüz illər sonra da güman ki, toxunduğumuz bu məsələlər yada düşə bilər və buna qəti hökm vermək qənaətimiz də yoxdur. Amma bu yazılarda ayrı-ayrı yazar və ya qeyri-yazar insanların məmləkətimiz və bizlər haqqında görüşləri bizim üçün yad olmamalıdır. Və gələcək araşdırıcılar üçün bu gün yazılanlar bir fakt olaraq diqqəti çəkəcək.
...Valerinin anasının və dissidentlərin bir çoxunun dediklərinə görə QULAQ türmələrində ölən dissidentlərin heç birinin meyidini yaxınlarına və qohumlarına vermirlər. Gizli bir tapşırıq varmış ki, ölən siyasi dustaqların meyidləri yatdıqları yerdən uzaqlarda vəya onların heç zaman olmadıqları yerlərdə basdırılsın. Həmin dustağın meyidi o zaman tanışlara verilirmiş ki, ona kəsilən cəza müddəti tam bitmiş hesab olunurmuş.Valeri ilə isə tam əksinə bir şey olur : onun meyidini anasına verirlər.
Valeri Maçenkonun ölümündən sonra qərb dövlətləri Sovet hakimiyyətinə qarşı iddialarda olurlar.ABŞ Konqresi xüsusi bir məlumatla çıxış edir və Prezident Ronald Reyqan şəxsən işə qarışır. Qərbin radiostansiyaları susmadan Valeri haqqında məlumatlar yayırlar. PEN-klub adlı bir təşkilatın üzvləri teleqram və məktublarla sovet hakim dairlərini bombalayırlar.
Bütüni bunlar öz təsrini göstərir.E.Sverstyuk adlı bir şahidin sözlərinə görə : Onlar hiss etdilər ki,artıq iş işdən keçib və bu hadisə Sovet sərhədlərindən çox-çox uzaqlara çıxıb və bunun qarşısı alınmayacaq.Bu hadisə kütləvi informsiya mərkəzlərinin diqqətindədir.Bunun sonu pis ola bilər. Leninqrad şəhəri KQB təşkilatının əməkdaşları bütün qanunların əksinə Valerinin cənazəsini anasına verilməsinə qərara verir.KQB əməkdaşları özlərini itirirlər, onlar heç nə eləyə bilmirlər və məcbur olub tabut tapıb cənəzəni anasına verirlər.
Həqiqi anlamda fövqaladə hadisə baş verir - sovet laqerləri tarixində bir ilkə imza atılır: bir dissidentin meyidini basıdırılması üçün doğmlara verilir.
Sonralar Valerinin anası Nina Mixaylovna Smujanitsa deyəcək:
"...mən Aleksandr Nevski kilsəsinə getdim,diz üstə çökdüm.Dünya başıma fırlanırdı,sadəcə heç bir gücüm qalmamışdı. İnanmazsınız, bu ibadət məqamında mənə bir yüngüllük gəldi.Mən düşündüm: oğlum, doğurdanmı ölüb? Sonra fikirləşdim: yox,ola bilməz, yəqin ki, onu mənə verəcəklər.Valeridə həbsxanalara dəhşətli bir nifrət vardı.
Elə istəyirdi ki, o barmaqlılar arasından çıxsın. Bu onun ruhu ilə birlikdə mənə çatdı. Mən qəflətən onun ruhunu öz ətrafımda hiss etdim.Mən elə gəldi ki, o da Məbədə gəlib. Bunu sözlərlə ifadə etmək mümkün deyil.Mən ruhun böyük bir qüvvə olduğuna inandım,inandım ki, yerüstü heç bir qüvvə ona qalib gələ bilməz.Bizim və Valerinin həyatında Allahın böyük bir əli vardıg".
... Cənazəni gətirdilər və təyyarəyə bilet də almışdılar.
...Valerinin ordan qalxması üçün əsrarəngiz bir qüvvə lazımdı.
Özünün xac dünyasındakı yoluyla Valeri Marçenko Allaha qovuşdu. Onda dərin bir inam vardı,ibadətindən qalmır və "yaşasam provaslav keşişi" olacağam deyirdi.
O bizim üçün özünün şəxsi ibadətini yadigar qoyub getdi,özünün xilaskara şxəsi müraciətini qoyub getdi.
Onun bu düşüncələri arsında aşağıdakılar da yer alırdı:
"...ÖZ İŞIĞINI VƏ HƏQİQƏTİNİ GÖNDƏR Kİ, QOY DÜNYANI İŞIQLANDIRSIN. MƏNİ QIRILMAZ SEVGİ TELLƏRİYLƏ ÖZÜNƏ BAĞLA."
VALERİ MARÇENKO AZƏRBAYCANDA və yaxud ABBAS ABDULLA VƏ VALERİ MARÇENKO
YAZIŞMALAR
Abbas salam!
...Vışla v jurnale "Jovtyan" № 6 antoloqiya azerbaydjanskiy sovetskiy poezii.Tam est i tvaya "V muzeye "Partizanskiy iskrı" Ya nabrosal dlya jurnala nebolşoye predsloviye na 5 stranits,no mne sokratili do 2-x. Ya koneçno ostalsya nedovolen. Jurnal privizu sam.Komandrovku moyu vse vremya otkladıvayut,no ya dumayu çto redaktor doljen budet. Nadeyus çto v avquste priedu v Baku.K etomu obyazıvaet i tot veçer kotorıy tı sobiraeşsya orqanizovat v Kirovabade.Tı uje videl "Ölülər" çıxdı.(Valeri ÇIXDI sözünü məhz bizim dildə yazıb.Olduğu kimi saxlayıram və bundan sonrakı məktublarda də heç nəyə toxunulumur).Ya sçitayu eto svoey tvorçiskiy i orqanizatorskiy udaçey.Potomu çto v yubileynıy qod u nas klassikov ne izdayut...
Straşno xoçu tebya videt.
Valerik
1972.
***
Doroqoy Abbas!
Moya poezdka otkladıvaetsya do naçalo iyunya.No v Baku ya, koneçno, budu.Dumayu çto priedu ne odin.Vo vsyakom sluçaye nakanune ya tebya pozvonyu.Doqovorilsya s jurnalom PRAPOR kotorıy izdayetsya v Xarxove,tam obeşayut napeçatat povest Anara "Yubiley Dante". Ya tebya kajetsya pisal çto perevel yeyo eşşo koqda bıl studentom.No dlya bole uspeşnoqo yeyo prodvijeyniye i napeçatnaniye nujna predsloviye. ( Vrez k povesti) mastitoqo avtora.Ya predlojil im Draça, oni soqlasilis.No İvan çto-to dolqo oçen pişet etix neskolko nesçastnıx straniçek.A vremya idyot.Sdelay mne odoljeniye, pozvoni emu.( İvanu Draçu.T.A.).İ mejdu proçim uznay ob etom predslovii pro Anara.A ved proşu eqo uje poltara mesyatsya, a rezultata poka ne vidno.Ne pişu tebe o delax: priedu obo vsem poqovorim.
Vseqo nailuçşeqo.
1972.
P.S. Qotov statya o Baqriy.Budet xoroşo esli ona budet napisano do moeqo priezda.Pozvoni Sayko pust podqotovit neskolko stixotvereniy na ukraynskim yazıke.
LYUBMIY MİY, ABBASİKU!
Vışel iz bolnitsı,poşel na rabotu -napeçatali intervyu.Teper tı sam videl,kak u nas umeyut kromsat,kak prevraşayut xororştiy material v niçto.To çto intervyu bılo jivoye i interesnoye yav tebya qovoryu s ubijdeniyem. Ya sam eqo atredaktiravl i dolvel do konditsii.vışdo vesma nedurstvenno.No poptom materal poşel po rukam naçalstva i poluçilos sam vidiş çto.Statyu tvoyu otdal v "radyanskiye literaturoznavstvo".Eto oçen polenaya rabota,i ya za tebya,çto u tebya tak zdorovo poluçilos. Pro Qulaka u nas eşye tak ni napisali.Maşallax sən! Pro Roqobçenko mnoqo skazat ne moqu.Smotri po eqo povesti intersnoye ili net.
...Seyças po tixonku leçus.Pyu travu.Tolya prosil çtobı tı prislal emu stixi Nasimi.Mı xotim dat k yubileyu neskolko perevodov naibolşuyu statyu.
...Tseluyu tebya,privet detkam,şlepni Abdullu laskatelno.
14.111973 r.
P.S. u Vasiliya İvanoviça v aprele budet zaşita dissertasii pedoqoqike.Otnositelno rakizil Toli ob "Ölüler",oçevijno ne stoit qovorit.U nas Dj.mamedkuluzade poka ne znayut.aoetomu qovorit o eqo rasprotraneniye ne prixrdimtsya.Pravda mne obeşayut poqovorit v odnom teatre.No eto perespektive.Tak çto pişi sam.
(Davam edəcək)
Tofiq Abdin
[email protected]
www.tofigabdin.com
Valeriy Marçenko stal nastoəhim borüom za vozrojdenie kulğturnoqo boqatstva i duxovnoqo vzaimooboqaheniə ukrainüev i azerbaydjanüev. Za çto i postradal vposledstvii, no ne pokorilsə, daje v laqere osobo stroqoqo rejima zanimaəsğ perevodami s azerbaydjanskoqo. Avtor emko i obcemno oxarakterizoval jiznennıy putğ i dostijeniə izvestnoqo svoey löbovğö k Azerbaydjanu ukrainüa Valeriə Marçenko.
Vladimir Krilovski
Öncələr qəzetimizdə gedən "Onlar və Məmləkətimiz" proyektinin davamı olan bu yazılarımızda da məqsədimiz özümüzün kim olduğumuz haqqında yazılanlara dayanaraq davam etməkdir. Biz araşdırıcı deyilik və buna baxmayaraq zaman-zaman başqa məmləkətlərdə haqqımızda gedən yazılar bizim diqqətimizi çəkməyə bilməz. Görünən bu ki, artıq dünyada, bizim kimliyimiz daha çox söhbət yaradır və bu da bizi sevindirməyə bilməz. Yüz illər sonra da güman ki, toxunduğumuz bu məsələlər yada düşə bilər və buna qəti hökm vermək qənaətimiz də yoxdur. Amma bu yazılarda ayrı-ayrı yazar və ya qeyri-yazar insanların məmləkətimiz və bizlər haqqında görüşləri bizim üçün yad olmamalıdır. Və gələcək araşdırıcılar üçün bu gün yazılanlar bir fakt olaraq diqqəti çəkəcək.
...Valerinin anasının və dissidentlərin bir çoxunun dediklərinə görə QULAQ türmələrində ölən dissidentlərin heç birinin meyidini yaxınlarına və qohumlarına vermirlər. Gizli bir tapşırıq varmış ki, ölən siyasi dustaqların meyidləri yatdıqları yerdən uzaqlarda vəya onların heç zaman olmadıqları yerlərdə basdırılsın. Həmin dustağın meyidi o zaman tanışlara verilirmiş ki, ona kəsilən cəza müddəti tam bitmiş hesab olunurmuş.Valeri ilə isə tam əksinə bir şey olur : onun meyidini anasına verirlər.
Valeri Maçenkonun ölümündən sonra qərb dövlətləri Sovet hakimiyyətinə qarşı iddialarda olurlar.ABŞ Konqresi xüsusi bir məlumatla çıxış edir və Prezident Ronald Reyqan şəxsən işə qarışır. Qərbin radiostansiyaları susmadan Valeri haqqında məlumatlar yayırlar. PEN-klub adlı bir təşkilatın üzvləri teleqram və məktublarla sovet hakim dairlərini bombalayırlar.
Bütüni bunlar öz təsrini göstərir.E.Sverstyuk adlı bir şahidin sözlərinə görə : Onlar hiss etdilər ki,artıq iş işdən keçib və bu hadisə Sovet sərhədlərindən çox-çox uzaqlara çıxıb və bunun qarşısı alınmayacaq.Bu hadisə kütləvi informsiya mərkəzlərinin diqqətindədir.Bunun sonu pis ola bilər. Leninqrad şəhəri KQB təşkilatının əməkdaşları bütün qanunların əksinə Valerinin cənazəsini anasına verilməsinə qərara verir.KQB əməkdaşları özlərini itirirlər, onlar heç nə eləyə bilmirlər və məcbur olub tabut tapıb cənəzəni anasına verirlər.
Həqiqi anlamda fövqaladə hadisə baş verir - sovet laqerləri tarixində bir ilkə imza atılır: bir dissidentin meyidini basıdırılması üçün doğmlara verilir.
Sonralar Valerinin anası Nina Mixaylovna Smujanitsa deyəcək:
"...mən Aleksandr Nevski kilsəsinə getdim,diz üstə çökdüm.Dünya başıma fırlanırdı,sadəcə heç bir gücüm qalmamışdı. İnanmazsınız, bu ibadət məqamında mənə bir yüngüllük gəldi.Mən düşündüm: oğlum, doğurdanmı ölüb? Sonra fikirləşdim: yox,ola bilməz, yəqin ki, onu mənə verəcəklər.Valeridə həbsxanalara dəhşətli bir nifrət vardı.
Elə istəyirdi ki, o barmaqlılar arasından çıxsın. Bu onun ruhu ilə birlikdə mənə çatdı. Mən qəflətən onun ruhunu öz ətrafımda hiss etdim.Mən elə gəldi ki, o da Məbədə gəlib. Bunu sözlərlə ifadə etmək mümkün deyil.Mən ruhun böyük bir qüvvə olduğuna inandım,inandım ki, yerüstü heç bir qüvvə ona qalib gələ bilməz.Bizim və Valerinin həyatında Allahın böyük bir əli vardıg".
... Cənazəni gətirdilər və təyyarəyə bilet də almışdılar.
...Valerinin ordan qalxması üçün əsrarəngiz bir qüvvə lazımdı.
Özünün xac dünyasındakı yoluyla Valeri Marçenko Allaha qovuşdu. Onda dərin bir inam vardı,ibadətindən qalmır və "yaşasam provaslav keşişi" olacağam deyirdi.
O bizim üçün özünün şəxsi ibadətini yadigar qoyub getdi,özünün xilaskara şxəsi müraciətini qoyub getdi.
Onun bu düşüncələri arsında aşağıdakılar da yer alırdı:
"...ÖZ İŞIĞINI VƏ HƏQİQƏTİNİ GÖNDƏR Kİ, QOY DÜNYANI İŞIQLANDIRSIN. MƏNİ QIRILMAZ SEVGİ TELLƏRİYLƏ ÖZÜNƏ BAĞLA."
VALERİ MARÇENKO AZƏRBAYCANDA və yaxud ABBAS ABDULLA VƏ VALERİ MARÇENKO
YAZIŞMALAR
Abbas salam!
...Vışla v jurnale "Jovtyan" № 6 antoloqiya azerbaydjanskiy sovetskiy poezii.Tam est i tvaya "V muzeye "Partizanskiy iskrı" Ya nabrosal dlya jurnala nebolşoye predsloviye na 5 stranits,no mne sokratili do 2-x. Ya koneçno ostalsya nedovolen. Jurnal privizu sam.Komandrovku moyu vse vremya otkladıvayut,no ya dumayu çto redaktor doljen budet. Nadeyus çto v avquste priedu v Baku.K etomu obyazıvaet i tot veçer kotorıy tı sobiraeşsya orqanizovat v Kirovabade.Tı uje videl "Ölülər" çıxdı.(Valeri ÇIXDI sözünü məhz bizim dildə yazıb.Olduğu kimi saxlayıram və bundan sonrakı məktublarda də heç nəyə toxunulumur).Ya sçitayu eto svoey tvorçiskiy i orqanizatorskiy udaçey.Potomu çto v yubileynıy qod u nas klassikov ne izdayut...
Straşno xoçu tebya videt.
Valerik
1972.
***
Doroqoy Abbas!
Moya poezdka otkladıvaetsya do naçalo iyunya.No v Baku ya, koneçno, budu.Dumayu çto priedu ne odin.Vo vsyakom sluçaye nakanune ya tebya pozvonyu.Doqovorilsya s jurnalom PRAPOR kotorıy izdayetsya v Xarxove,tam obeşayut napeçatat povest Anara "Yubiley Dante". Ya tebya kajetsya pisal çto perevel yeyo eşşo koqda bıl studentom.No dlya bole uspeşnoqo yeyo prodvijeyniye i napeçatnaniye nujna predsloviye. ( Vrez k povesti) mastitoqo avtora.Ya predlojil im Draça, oni soqlasilis.No İvan çto-to dolqo oçen pişet etix neskolko nesçastnıx straniçek.A vremya idyot.Sdelay mne odoljeniye, pozvoni emu.( İvanu Draçu.T.A.).İ mejdu proçim uznay ob etom predslovii pro Anara.A ved proşu eqo uje poltara mesyatsya, a rezultata poka ne vidno.Ne pişu tebe o delax: priedu obo vsem poqovorim.
Vseqo nailuçşeqo.
1972.
P.S. Qotov statya o Baqriy.Budet xoroşo esli ona budet napisano do moeqo priezda.Pozvoni Sayko pust podqotovit neskolko stixotvereniy na ukraynskim yazıke.
LYUBMIY MİY, ABBASİKU!
Vışel iz bolnitsı,poşel na rabotu -napeçatali intervyu.Teper tı sam videl,kak u nas umeyut kromsat,kak prevraşayut xororştiy material v niçto.To çto intervyu bılo jivoye i interesnoye yav tebya qovoryu s ubijdeniyem. Ya sam eqo atredaktiravl i dolvel do konditsii.vışdo vesma nedurstvenno.No poptom materal poşel po rukam naçalstva i poluçilos sam vidiş çto.Statyu tvoyu otdal v "radyanskiye literaturoznavstvo".Eto oçen polenaya rabota,i ya za tebya,çto u tebya tak zdorovo poluçilos. Pro Qulaka u nas eşye tak ni napisali.Maşallax sən! Pro Roqobçenko mnoqo skazat ne moqu.Smotri po eqo povesti intersnoye ili net.
...Seyças po tixonku leçus.Pyu travu.Tolya prosil çtobı tı prislal emu stixi Nasimi.Mı xotim dat k yubileyu neskolko perevodov naibolşuyu statyu.
...Tseluyu tebya,privet detkam,şlepni Abdullu laskatelno.
14.111973 r.
P.S. u Vasiliya İvanoviça v aprele budet zaşita dissertasii pedoqoqike.Otnositelno rakizil Toli ob "Ölüler",oçevijno ne stoit qovorit.U nas Dj.mamedkuluzade poka ne znayut.aoetomu qovorit o eqo rasprotraneniye ne prixrdimtsya.Pravda mne obeşayut poqovorit v odnom teatre.No eto perespektive.Tak çto pişi sam.
(Davam edəcək)
Tofiq Abdin
[email protected]
www.tofigabdin.com
