Kiçik əsərlərdə böyük mənalar axtarışında olanda, son vaxtlar Pərviz Yəhyalı yada düşür. Düşündürücü hekayələr, miniatürlər, etüdlər, povestlər müəllifinin yığcam fikirləri oxucunu özünə cəlb edir. Sözün bütün təsvir imkanlarından yararlanan müəllif adamı çələng boxçasında söz səyahətinə aparır. 

Yeniliklərlə, axtardıqlarınla rastlaşırsan, dincəlirsən. Qovuşmaq istədiyinə qovuşmuş kimi olursan. Adamı təbiətin gözəlliyi qədər də, sözün cazibəsi valeh etdiyindən bir anlıq sözün sehrindən susmalı olursan. Çünki söz danışır. Müqəddəs söz. 
Budur, Pərviz Yəhyalı yaradıcılığının özəlliyi.

Pərviz Yəhyalı təbiət hadisələrini elə təqdim edir ki, dəfələrlə, bəlkə də, hər gün gördüyün o gülə, çiçəyə, ağaca, yarpağa təzədən baxmalı olursan, ilk dəfə görürmüş kimi. O, elə detallara diqqət yetirir ki, sən hər gün gördüklərinə yenidən baxmalı olursan. Bu onun təkcə etüdlərində deyil, povest, hekayə, miniatürlərinə də aiddir.

Yurd yeri, köhnə cığır, quruyan ağac budağı, yaz çiçəyi... bunlar Pərviz müəllimin ifadələriylə yazıda yaz havasında dil açıb danışır. Oxucu onun yazısında yeni nəsə tapır. Bu onun axtardığı ola bilir.

Hər əsərinə, yazılarına bədiiliklə bərabər, həm də intellektlə yanaşır. Biz bunu onun müəllimləri, alimlər haqqındakı yazılarında da görə bilirik. 
Ciddi insanın yazıları da ciddi və düşündürücüdür. Onun yazısında artıq bir şey tapa bilmirsən. Çünki o, hər işinə məsuliyyətlə yanaşır. Ona görə də Pərviz müəllimin əsərləri diqqətli oxucular tərəfindən mütləq izlənilir, oxunur.

Seçilən obraz, əsərin verdiyi nəticə, təsvir, yanaşma, ötürdüyü yük başqalarından seçilir, yaddaşlara hopur.

Pərviz Yəhyalını fərqləndirən onun yaxşı mənada fərqliliyidir. Onu həm müəllim, tədqiqatçı alim, yazar kimi müxtəlif səpkilərdə görmək olur. Bu fərqliliyin gözəlliyidir.

Etüd musiqi əsəri olsa da, Pərviz Yəhyalı onu sözün notlarıı ilə canlandırır, yeni söz nümunəsi yaradır.

Miniatür və etüd yazan söz adamı ana dilimizi elə mükəmməl bilməli, ilahi sözü ana dilimizin şəhdinə, şirəsinə elə batırıb şirinləşdirməlidir ki, oxucunun bədii zövqünün ağzı bala batsın. 

P.Yəhyalı insan olaraq məmləkətin hər bucağını, daşını-kəsəyini, dağını, ağacını, çəmənini və insanını özününkü bilir, sevir və dəyərləndirir. Hər şey üçün əsir, sevinir, ona içinin yanğısıyla yanaşır. 

O, mehdən titrəyən yarpaq kimi həssas söz adamıdır. Narahat dünyanın narahat sualları onun daxili dünyasını və bütün yaradıcılığını ələk-vələk edir, yollar axtarır ki, kiməsə arxa dusun, humanistliyi, məhəməti ilə bəşəri qorusun. Yazıçının pəncərəsini döyəcləyən şanapipik timsalında: “Pəncərəmi döyəcləyən şanapipik nə istəyir görən? Bəlkə, bunca gözəl yaz səhərində yatıb yuxuya qalmayım deyə… ya da oğru sağsağanlar yetişməmiş albalıları üzüb dimdiklərində apardıqların xəbər verir. ...Qorxma! Səni qoruyacam! Dünyanın bütün pisliklərinə sipər olmağa gücüm çatmasa da, səni qorumağı bacararam!”

Yazıçı sözün qüdrətiylə “təbiət hadisəsi yaradır”. “Ruhunun canından qopub” bəyaz vərəqlərə hopan, fikir süzgəcindən keçib anamız yerə həyat bəxş edən nur damlalardan yaranan yağışın nadirliyi, unikallığı nədir?

“Ulduzlar göyün tavanından bərq saçıb aşağıda gördüklərindən sevinirdilər. Ay da öz işığından bir küçə qapısına çıraq tuturdu. Buludların heç izinin, tozunun görünmədiyi göylərdən yüngülcə yağış yağırdı. Aylı-ulduzlu gecə heç təəccüb də etmirdi ki, belə aydınlıqda yağış hardandı. Elə bil bir sehirli əl ovuc-ovuc su ovuclayıb bir gecənin qaranlığına, bir gecənin tozlü küçəsinə su səpirdi”.

Müəllif bir etüdində yasəmən ətrinə bələnmiş sözüylə bizi yasəmən ətrinin ovsununa salır: “Qucağında tutduğu yasəmən dəstəsini sinəsinə elə sıxmışdı, sanki qorxurdu kimsə onu əlindən alacaq. Üz tutduğu ünvana necə çatacağının fərqinə varmadan gecənin qaranlığına qarışıb gedirdi. Bilirdi ki, çatacağı yerdə onu dan şəfəqləri qarşılayacaq”. 

Bəzən “Tutub xatirələrin ucundan yovşanlı bir düzə, heç kimin olmadığı, üfüqlərində yerlə göyün birləşdiyi yerəcən boşluq olan, ancaq hoppana-hoppana yerini dəyişən torağayları tutmaq istəyinlə baş-başa qalasan”, - söyləyir öz-özünə.

Pərviz Yəhyalı millətin, xalqın dərdini öz dərdi, ağrısı bilir, Xocalı faciəni unutmur: “Düz otuz bir il susdum. Yaddaşımın üç min illik tarixini lal din¬məz edib səssiz qaldım. Yan-yörəmdəki körpə uşaqların, azğın vəhşət qurbanı saysız-hesabsız günahsızların sızlayan ruhlarından utanıb kirimişcə durdum. Əslində öz dərdimi unudub ətrafımdan göylərə ucalan ahlara için-için ağladım. O müdhiş gecədə eşitdiyim fəryadları, qışqırıqları bir-birinə ca¬la¬nan əsrlər boyu nə görmüşdüm, nə də təsəvvürümə gətirmiş¬dim”.

Onun vətənin, təbiətin gözlə görünən, görünməz ən kiçik varlığına böyük baxış var.

“Təzadlar içində inləyən gecənin səmasındakı Ayın da yarısı yoxa çıxıb. Elə bil tən ortasından korş bıçaqla kəsiblər. Göyün üzündə bulud da yoxdu ağlaya yarı bölünmüş Aya.” 
“Qan rənginə boyanmış buludların ağlamamış gözləri qıpqırmızı olduğunu ürək ağrısı ilə içindən keçirdi”.

“Tövbəsinin günaha batmaması” üçün insanın ilk kəşfi sözdən və şehli çiçəklərdən çələng hörən, “nağıllara da, göydən düşən almalara da yazığı” gələn, “çəmənlərin xoşbəxtlikdən bayılmağını, qaymaqçiçəklərin necə sevindiyini” ürəyinin gözüylə görən, “yaz mehindən nazlanan yaşılca şəlaləyə bənzəyən salxım söyüdlərin kədər nəğməsini” dinləyən Pərviz Yəhyalı “ümidlərimizin göyərəcəyinə ümid” edərək ilahi dualar oxuyur – bəşər övladının saflaşması, kamilləşməsi üçün.

Yazıçının yazıçı təqdimatına diqqət yetirək: “Susuz Qırğız çöllərindəki yovşanların ətrini qələmlə ağ kağıza köçürüb qoxusunu sınırlar aşırı çatdıra bilən qüdrətli əttar-yazar, obrazlarının iç dünyasının dərinliklərindən boylanan insan portretlərini canlandıra bilən mahir rəssam-yazar, Manasla “Cəmilə” arasında mənəvi körpü quran memar-yazar, İssık-Kulun göz yaşıtək dupduru sularında üzən Günəş şəfəqlərinin hərarətini Dəşti-Qıpçağın Xəzər civarlarına daşıyan rüzgarlara nəğmə qoşan akın-yazar, gırğız qopuzunun ecazkar səsinin Tyanşan əzəmətində əks-sədası nəğməkar-yazar Çingiz Ayıtmatov!”Bacarsan bağışla! – desə də, yazılarındakı iddia onun təbiətindən gəlir. Pərviz Yəhyalı oxucunun diqqətini özünə məharətlə çəkə bilir.

“Göz gözəlllik bitirir, hətta şoranlıqda belə...” “müharibənin acığına gülləyə bənzəyən şabalıdlar çiçəkləmişdi”, “ilıq payız Günəşinin şəfəqləri maşının bağlı şüşələrindən içəri keçməyə israrlı idi”, “ilk ağlına gələn buraların qaranlıq gecələrinin vahiməli səssizliyindəki mənzərəsi” ifadələri Pərviz Yəhyalının kimiyinin göstəricisidir.

“Burnunun ucunu göynədən xatirələrdən doluxsunduğundan elə hey ağlamağa bəhanə axtardı. Qələbəlikdə yanından ötüb keçən adamları görmürmüş kimi baxışları uzaqlara, məchuluğa tuşlanır, sanki çəkisizliyə düşüb hara getdiyini, hansı ünvana üz tutduğunun fərqinə varmırdı. Tanış səkilər, oturub saatlarla söhbət etdikləri skamyalar gözlərinə sataşdıqca hönkürtü ilə ağlamaqdan özünü güclə saxlayır...”

“Şəhidin cibindən tapılan güllələnmiş qəpiklər”də insanın ağrı və istəyini içinin yanğısına qatıb yazır: “Hava da elə tutulub qaş-qabaq sallayıb ki, elə bil bu saat göylər qopub yerə düşəcək. Üz-gözlərindən fağırlıq yağan, əyinlərindəki nimdaş paltarları, ayaqlarında qaloş olan 20-25 yaşlı kənd cavanlarının danışdıqlarını eşidincə, ayaqlarımın altından yer qaçır. Müvazinətimi güclə saxlayıram. Bu gənclər Gəncədən yola düşmüş şəhid tabutunu bayraqlarla qarşılamaq üçün ciblərindəki bir-iki manatı toplayıb benzin pulu düzəldirlər. İlahi, onların baxışlarını təsvir etməyə söz tapıb yazmağı bacarmıram. Kədərlə, əlacsızlıqla cömərdliyin vəhdətini görüncə ürəyimin döyüntüləri ritmini qeyri-adi formaya salır. Sanki özümü hiss etmirəm. Qəhər boğazımı sıxıb, nəfəs almağımı çətinləşdirir. Çox çətinliklə cibimdən çıxarıb verdiyim 5- 10 manatı götürmələrini razı sala bilirəm. Həyətdən eşidilən qız-gəlinin fəryadı tüklərimi ürpərdir. Səssiz, gözlərindən yaş çıxmadan ağlayan yüzlərlə cavan, yaşlı kişilərin əhatəsində yıxılmayım deyə əlimi çinar ağacına sıxıram. Üff! Düşünəndə ki, Süleyman uşaqlıqdan kölgəsində oturduğu, oynadığı bu çinarı bir də görməyəcək, xəyalım məni onun heç vaxt görmədiyim uşaqlığına çəkib aparır”.   

P.Yahyalı ən adi bir şeydə gözəllik görə, gözəllik yarada bilir: “Az qala tapdalayacağı süpürgəgülü çiçəyinə sığal çəkmək üçün dizləri üstə çökdü. Süpürgəgülünün kiçiçik çıçəklərini qoxuladı. Çox ətirli idi. Ağappaq şoranlıqda çiçək açmış bu balaca fidan möcüzə idi. Susuz, torpaqsız, duzu dizə çıxan şoranlıqda kiçicik gözəllik onu məftun etmişdir. Göz gözəllik bitirir, hətta şoranlıqda belə...”

Bunlar əsərlərində konkretliyi sevən, ilk cümləsinindən tanınan yazıçı, publisist, essesist Pərviz Yəhyalının kiçik bir təqdimatıdır.

Ədəbiyyat sərhəd, məsafə tanımır fikri elə bil, həm də Pərviz Yəhyalı üçün deyilib. Yoxsa, əyalətdə yaşayan yazıçı mərkəzdən çox uzaq böyük mərkəzlərdə də bu qədər tanınmazdı. 

Bəlkə də, Pərviz Yəhyalı çox az sayda yazarlardandır ki, göz istər-istəməz onun yazdıqlarını axtarır. Bu yazar üçün böyük uğurdu, onun istənilən mövzuya sevərək yanaşmasının təzahürüdür. Hər dəfə təzə, hər dəfə özəl.
                                                                                                                               

Rəfail Tağızadə