(əvvəli ötənsayımızda)

Sadaladığım məhəllələrdəazərbaycanlılar yaşayırdılar. O ərazidə erməniyə məxsus bir dənə də olsunyer-yurd adı yox idi. Həmin tarixi abidələri, məhəllələri ermənilər də bizimkimi adlandırırdılar. O zaman şəhərin kiçik bir küçəsinin qərb tərəfində ermənisənətkarları yaşayırdılar. Onlar evlərinin qabağında xırda dükanlar açıbxırdavat satır, at-qatır nallayırdılar".

Həmin tarixi,memarlıq abidələrindən biri də yoxdur. Ümumiyyətlə İrəvan xanlığında 1587 məscid,23 mədrəsə, Zəngəzur, Uçkilsə və başqa bölgələrdə 830 məscid, 1934 mədrəsə, Ermənistanərazisində 500-dən artıq qəbristanlıq tamamilə dağıdılıb yerlə yeksan edilib,baratası qalmayıb.

Cənabkonqresmenlər, zəhmət olmasa adı çəkilən bölgələrə güzar edin, həmin tarixi, mədəniabidələrin bircəciyinin xarabasını göstərin və deyin "Beynəlxalq birliyinbir üzvü kimi Ermənistan mədəni və tarixi irsi qorumağa borcludur".

1918-ci ildədaşnak lideri Andronik Ozonyan Zəngəzurun azərbaycanlılar yaşayan 115 kəndini yerləyeksan edəndə 7729 nəfər azərbaycanlıya ağılasığmaz işgəncələr verib. Ətlədırnağın arasına iynə yeritmək, barmağı qapının arasında qoyub sıxmaq, ayaqlarınallamaq, lüt kürəyə qaynar samovar şəlləmək, baldırın dərisini soyub yerinəduz səpib həməyin keçilərə yalatdırmaq, gözün bəbəyini bıçaqla ovub çıxartmaq,başı arxadan kəsmək, sinələri qızğınla dağlamaq dünya təcrübəsində qeydəalınmayan işgəncə növləridir ki, bunları vəhşiləşmiş, insanlıqdan çıxmış ermənilərazərbaycanlıların üzərində tətbiq ediblər. 7729 nəfərin 3257-si kişi, 2276 -siqadın, 2196 nəfəri isə kicik yaşlıuşaqlar olub. 1916-cı ildə aparılan əhalinin siyahıya alınmasına dairstatistik məlumata nəzər salaq.

İrəvan qəzasındaazərbaycanlıların sayı 370 min olduğu halda 1922-ci ildə bu rəqəm 70 minəendirilmişdir. Zərgəzurda 119,5 min, Yeni Bəyazid qəzasında 50,7 min Sürməli qəzasında45 min azərbaycanlı yaşayırdı. Göyçə, Vedibasar, Zəngibasar, Qaraqoyunlu,Ağbaba, Dərələyəz bölgələrində də azərbaycanlılar əksəriyyət təşkil edirdilər.

Hörmətli ABŞkonqresmenləri, hazırda Azərbaycanda 30 min erməni yaşayır.

Gəlin görək oboyda Ermənistanda dərmana bircə azərbaycanlı yaşayırmı? Özünüz nəticə çıxarın! Ermənistanda azərbaycanlılaraməxsus olan yer-yurd adları mərhələ-mərhələ ermənilərin zövqünə uyğun dəyişdirildi,ya da bir dəfəlik məhv edildi. Ümumiyyətlə 1935-ci ildən başlayaraq 1989-cu iləqədər 662 şəhər, qəsəbə, rayon, çay, dağ, daş adları dəyişdirilib erməni adıalmışdı.

Hələ keçən əsrin70-ci illərində ermənilərin beləseparatçı hərəkətlərinə qarşı etirazımı, nifrətimi şerlərimdə, poemalarımdabildirirdim.

Mənim babamqoruyub,

İtirdiyimtorpağı.

Buna canlışahiddir,

Ağrı dağa, Şahdağı.

Mənim babamtikdiyi

Məscididağıtdınız

,

Son illəriniçində

Gör neçə dağuddunuz.

Göyçə kimimahalı,

EylədinizVardenis

İşıqlınıİşxandağ

ZəngibasarıMasis.

Xankəndini dəyişdin,

Ağdərəni, Gəncəni,

Ağbabanı dəyişdin.

Neçə eli-obanı,

Gülüstanı dəyişdin!

Mənimdoğulduğum, boya-başa çatdığım Zəngəzurmahalının Sisiyan bölgəsində 38 yaşayış məntəqəsinin adları aşağıdakıkimi ya dəyişdirilmiş, ya da yerli-dibli yox edilmişdir.

№ Keçmiş adı İndiki adı Dəyişdirildiyitarix

1 Ağdü Aqidi, Aqxitu 1935, 1989

2 Işıqlıdağ İşxandağ 1960

3 Bazarçay Vorotançay 1968

4 Urud Voratan 1968

5 Əlili Salvard 1935

6 Məliklər Spandaryan 1930

7 Saybalı Sarnaqunk 1946

8 Məzrə Bartsravan 1946

9 Ağkənd Aşotovan 1948

10 Ərəvsə Arevis 1968

11 Təzəkənd Tasik 1968

12 Şam Şamp 1968

13 Ərikli Məhvedilib 1918

14 Şukar "-------------" 1918

15 Şukarlı "-------------" 1918

16 İrmis "-------------" 1918

17 Bəhluli "-------------" 1918

18 Dərəkənd "-------------" 1918

19 Qalaçıq "-------------" 1918

20 Hortuyüz "-------------" 1918

21 Zabazadır "-------------" 1918

22 Şükürbəyli "-------------" 1918

23 Kəndyeri "-------------" 1918

24 Çınqıllı "-------------" 1918

25 Qaraçılar "-------------" 1918

26 Anabat "-------------" 1918

27 Abdalanlı "-------------" 1918

Andronikinquldur dəstələri od vurub yandırıb, dağıdıb,yerlə yeksan edib azərbaycanlılaryaşayan bu kəndləri.

Ermənilərtəkcə torpaqlarımızı işğal etməklə, tarixi və mədəni abidələrimizlə, yer-yurdadlarımızı erməniləşdirməklə kifayətlənmirlər, onlar həm də musiqimizi, mədəniyyətimiziişğal edirlər, oğurlayırlar və özününküləşdirməyə çalışırlar. Özü də hiyləgərliklə,saxtakarlıqla.

AynurHacıyevanın araşdırmalarına diqqət yetirəndə adamın ayağının altından yerqaçır. Nə qədər sırtıq, acgöz, hiyləgər, haramzadadır bu ermənilər.

R.Çaparidzeyazır:

-" Bu vaxtacan görmüşdük ki, adam adamın sey-suyunü oğurlaya bilər, bütövbir xalqın tarixini həyasızcasına oğurlayıb mənimsəmək isə təzə şeydir".

1916-cıildə Sedrak Maqalyan adlı bir daşnak"Arşın mal alan"nı erməni dilinə tərcümə edir və Eriksyanınteatrında erməni dilində tamaşaya qoyur. Tamaşanın uğur qazandığını görənMaqalyan sonralar afişalarda Üzeyir bəyin adını göstərmir. Bu sahədə həyasızlaşanS.Maqalyan əsəri aparır Amerikaya və öz əsəri kimi təqdim edir. Lakin əsərinkim tərəfindən yazıldığını bilən Amerika ziyalılarından biri- professor Okorkov1924-cü ildə Üzeyir bəyə Nyu-Yorkdan məktub yazır:

-" Sizin "Arşın mal alan" burda hər yerdə və hər yanda göstərilir.Sizin əsəriniz Amerikada olduqca böyük müvəffəqiyyətə malikdir. Hansısa birMaqalyan bu operettanızı özününkü kimi qələmə verir və çox böyük məbləğdə pulqazanır.

Maqalyano qədər varlanmışdır ki, özünə böyük bir imarət tikdirmiş və onun frontonundairi hərflərlə "Arşın mal alan" sözlərini yazdırmışdır".

Baxgörürsünüz erməni saxtakarlığı hər yerdə özünü açıq-aydın göstərir. Hələ bilmirik. Culfada hansı erməni abidəsivarmış, belə hay-küy salıblar. Bəlkə alban kilsələri də erməniləşdirirlər.

Bubədbəxt millət 1828-ci ildən Azərbaycana gəlmələrini tarixə salıblar, indi qədimdəndanışırlar. 1978-ci ildə Xocavənd rayonunun Marquşavan kəndində ucaltdıqlariabidənin üstündə yazdiqları 1828-1978 gəlmələrinin150 illiyini qeyd etmələri hər şeyi təsdiqləyir.

1988-ciildə noyabr-dekabr aylarında qışın oğlançağında azərbaycanlılar yaşayan 22 rayondan 210 min nəfər əhalinin kütləvi surətdədeportasiya edilməsi, 217 nəfərin müxtəlif işgəncə ilə qətlə yetiriləməsi 400-dənçox yük maşınının, 25 min ailənin əmlakının qarət olunması, 40 897 azərbaycanlıailəsinin öz dədə-baba yurdlarından, isti ocaqlarından, bərəkətli bucaqlarındanzorla qovulmaları hansı beynəlxalq qanunlara sığar?

Düzyüz dörd ildir ki, ermənilərin uydurma 1915-ci il 24 apreli erməni soyqırımıgünü qərara alıblar. (Genosid)i əllərində bayraq edib döymədikləri qapıqalmayıb. Bu uydurmanı inkar edən yüzlərcə müəllifin yazdıqlarını hesabaqoymurlar. Onların məntiqsiz çıxışları ağlabatan olmadığı üçün heç kim tərəfindəntəsdiqlənmir. Camaat erməni kimi kütbaş deyil ki, 1915-ci ildə cəmi 1 300 000erməni olub. Bəs necə oldu ki, qırğın vaxtı 1,5 yaxud 2 milyon ermənisoyqırımına məruz qaldı? Axı fırıldaqçı ermənilər bəzən uydurmalarına nailolublar. Ona görə də bu gün də, beynəlxalq təşkilatların qapısını döyürlər,uydurmalarını həyata keçirmək istəyirlər. Ancaq onlar bilməlidirlər ki,"yalan ayaq tutsa da yeriyə bilməz".

Əvəz Mahmud Lələdağ