Müharibə cinayəti nədir?

Müharibə, savaş tarix boyu insanlığın baş bəlası olub hələ də bu baş bəlası davam edir. Amma çağdaş dövrümüzdə müharibə qaydaları və müharibə cinayətləri ifadələri var ki, bu ifadələr beynəlxalq hüquqda ən aktual mövzulardandır. Belnəlxalq qaydalara görə hərbi və ya mülk şəxs və ya şəxslər müharibə qanunlarını pozduqlarına görə beynəlxalq cinayət hüququ əsasında mühakimə olunur və cəzalandırılır.

Mülki əhaliyə qəsdən hücum etmək olmaz. Mülki əhalinin qətlə yetirilməsi, onlarla pis rəftar, məcburi əməyə cəlb edilməsi, dövlət və şəxsi əmlakın talanması müharibə cinayətlərini təşkil edir.

Mülki əhalinin sağ qalması üçün vacib olan infrastrukturlara da hücum edilə bilməz. Misal üçün məktəblər, xəstəxanalar, vətəndaş evləri, su təchizatı, elektrik xətləri və əsasən mülki şəxslərin gündəlik həyatları üçün lazım olan hər şey.

Müharibə əsirləri

Müharibə əsirlərinin öldürülməsi və ya pis rəftar edilməsi, girovların öldürülməsi kimi hərəkətlər müharibə cinayəti sayılır.

Xəstə və yaralıların, o cümlədən hərbi əsir olmaq hüququ olan yaralı əsgərlərin müalicəsi məcburidir.

Müharibə qanunu çərçivəsində müəyyən edilmiş təhlükəsizliyin pozulması, münaqişə zamanı qəbul edilmiş prosedur və qaydaların pozulması, məsələn, atəşkəs bayrağını qaldıranlara hücum etmək və ya atəşkəs bayrağından aldadıcı şəkildə istifadə etməklə hücum etmək hərbi cinayət hesab olunur.

Hərbi əsirlərə və mülki şəxslərə qarşı sui-istifadə də müharibə cinayəti təşkil edən əməllər sırasındadır.

Tərəfindən asılı olmayaraq, yaralılara və xəstələrə qayğı göstərilməlidir. Münaqişə tərəfləri də həyatını itirənlərin cəsədlərini toplamalı və onların ləyaqətlə qayıtmasına şərait yaratmalıdırlar.

Qeyri - qanuni silahlar

Cenevrə Konvensiyasına istinad edən Beynəlxalq Qızıl Xaç Təşkilatına (BQXK) görə, istifadəsi beynəlxalq müqavilələr tərəfindən qeyri-qanuni hesab edilən silahların istifadəsi “amansızlıqla qadağandır”.

Təşkilatın fikrincə, buna əməl edilməsə belə, “müharibənin də öz qulluqçuları var”.

Mülki əhalinin sıx yaşadığı ərazilərdə, daha doğrusu şəhərlərdə ağır partlayıcı silahlardan istifadə etməkdən çəkinmək lazımdır.


Müharibə qanunlarının pozulması

Beynəlxalq münaqişələrdə müharibə qanunlarının pozulması da müharibə cinayəti sayılır.

Bəzi silahlar, məsələn, piyada əleyhinə minalar, kimyəvi və ya bioloji silahlar Cenevrə Konvensiyasına uyğun olaraq qadağandır.

Bu arada, hərbi cinayətlər kütləvi qətl və soyqırım aktlarının tərkib hissəsi olsa da, bu növ cinayətlər ümumiyyətlə beynəlxalq humanitar hüquqa əsasən “insanlığa qarşı cinayətlər”in əhatə dairəsinə düşür.

Digər tərəfdən, Qızıl Aypara Cəmiyyətinin məlumatına görə, qeyd etmək lazımdır ki, keçmiş Yuqoslaviya üçün yaradılmış Beynəlxalq Cinayət Tribunal Beynəlxalq Adət-ənənəvi hüquq çərçivəsində hərbi cinayət anlayışının beynəlxalq olmayan silahlı münaqişə zamanı törədilən kobud pozuntuları da əhatə etdiyini qəbul edib. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin və Ruanda üzrə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin nizamnaməsində daxili münaqişələr zamanı törədilən müharibə cinayətləri də hərbi cinayətlər siyahısına əlavə edilib.

Müharibə cinayətkarları necə izlənilir?

Hər bir ölkənin şübhəli hərbi cinayətləri araşdırmaq və mühakimə etmək vəzifəsi var.Bəzi ölkələr digərlərinə nisbətən daha çox hərbi cinayətlər törədirlər. Böyük Britaniya təhlükəsizlik agentliyinin yüksək vəzifəli şəxsləri Ukraynada mümkün cinayətlərə dair sübutların toplanmasına kömək etməyi təklif ediblər.

Şübhəli hərbi cinayətkarlar necə mühakimə oluna bilər?

Yuqoslaviyanın dağılmasından sonra hərbi cinayətləri mühakimə etmək üçün yaradılmış keçmiş Yuqoslaviya üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalı və Ruandada Hutular tərəfindən 800.000 adamın qətlə yetirildiyi Ruanda Beynəlxalq Cinayət Tribunalı kimi tək bir işə baxan məhkəmələr yaradıldı. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin nizamnaməsi daxili münaqişələr zamanı törədilmiş hərbi cinayətləri hərbi cinayətlər siyahısına əlavə edib.

Bu gün müharibə cinayətləri ilə bağlı işlərə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının himayəsi altında yaradılmış Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi baxır.


HAZIRLADI: BÜNYAMİN BÜNYADZADƏ