Həmsöhbətimizsiyasi elmlər üzrə fəlsəfədoktoru, dosent Zaur Əliyevdir.

-AMEA-da nə işlə məşğulsunuz?

-Düzü AMEA-daiş deyiləndə əvvələrelmiişçikimiqarşımdaplanlı birilolurdu, məqalələryazırdım, dissertasiyalararəyverirdim, maddiimkanımyaxşı olandabirkitabhazırlayırdım çapa. İndielmikatibəm, işimsırfsənədlərlə bağlıdırdeyə elmlə məşğulolmağaişdə vaxttapabilmirəm. Yalnızgecələrelmiişlə məşğulam. Arxivsənədlərinioxuyuram, müasirədəbiyyatları oxuyuram.

-Əksərpaylaşımlarınızerməniməsələlərinə aidolur.

-Bilirsiniz, uzunillərdiasporamövzusunda, lobbiçilikmövzusundatədqiqatlarımolub. 8 kitabımdərcedilibbuistiqamətdə. Azərbaycanda 2001-ciildə diasporavə lobbinəzəriyyəsibarədə ilkkitabməndə olub. MövzunuişləyənzamanAzərbaycan, yəhudivə digərdiasporavə lobbiləriaraşdıranzamanermənilərə aidkifayətqədərmateriallartopladım. Fəlsəfə doktoruişimidiaspordanmüdafiə etdikdənsonraqəraragəldimki, əlimdə 10 mindən çoxermənilərə aidsənəd, kitabvə materiallarvarvə elmlərdoktorluğuişimibuistiqamətdə götürdüm. Düşməni öyrənməkvə bilmək çoxvacibdir. Hərgünonlarbarədə kifayətqədərməlumatəldə edirəm. İzləyirəmonlarındünyadakı və ölkələrindəkisiyasətini. Tarixivə siyasiproseslərinikompleks şəkildə öyrənməyə çalışıram. Bunagörə də çalışıramonlardanfərqlinələrsə yazmağavə düşmənitanıtmağa.

-Buməsələyə insanlarınmaddibaxımdanlaqeydliyindəngileylənirsiniz. Hamı gəlirəla, təşəkkür, likevə.s. Ammaəlini, dahadoğrusucibinibuişinaltınaqoymur.

-Bugündünyaarxivlərində kifayətqədərsənədvarki, onları almaq çoxlazımdır. Çoxadamaxahiş elədim, heç kimyaxındurmadı. Statusyazıram, məqalə yazıramammayaxındurubdəstəkheç kimolmur. Likeedirər, şərhyazırlarammabiriyaxıngəlib, qardaş, gəlbirsənədinpulunudamənverimdeyənyoxdur. Biziminsanların çoxu üçünbuməsələ sankilazımsızbiriş kimigörünür.

-Tarixixalqadahayaxşı çatdırmaq üsuluvə yamaaarifləndirilməsininyolufilmlərvə tarixiədəbiyyatdır. Etirafedəkki, bəzisəbəblərdəntarixiədəbiyyatımızaxsayır.

- Ədəbiyyatdadageriqalmışıq. MəmmədSəidOrdubadi, YusifVəzir Çəmənzəmənli, FərmanKərimzadə və digərlərininromanlarını oxuyandatariximizə aidbütünməlumatları əldə etməkolurdu. Ammason 30 ildə Nadir Şah, Dolu, Komandirromanlarındanbaşqaortaya çıxarılacaqəsərlərimizyoxdur. Ədəbiyyatçılarımız üçünarxivlərdə imkanlaryaradılmırki, gedibaraşdırsınlarorda, yaxuddaistəmirlərbelə işlərə əlatsınlar.

-Bu barədəbir format üşünmək olar. Məsəlçün, bu yöndə yaradıclıqla məşğul olan yazarlaraAMEA-nın bəzi arxivləri açılsın. Onların bəzi elmi institutlarda araşdırmaaparmaq şansları yaransın. Yaradıcılıq dövründə həmin yazıçıya hansısa o sahəüzrə alim təhkim oluna bilər.

-Haqlısınız,mütləq şəkildə tarixi romanlar yazılmalıdır və tarixçilər, ədəbiyyat üzrə alimlər,dilçi alimlərlə yazarlar arasında əlaqələndirmə olmalıdır. Yazar arxivlərdə əldəetdikləri sənədin doğruluğunu mütləq şəkildə təsdiq etdirməlidir. Amma bizdə busahədə ciddi boşluq var. Mütləq yazarlar arxivlərdə işləməli və onlara bu şəraityaradılmalıdır. Gənc nəslə tarixi romanları sevdirməliyik və bu işdə yazarlarınöhdəsinə ciddi işlər durur.

-Tarixəyanaşmağımızda absurd bir üslub var. Birini bütləşdirmək üçün digərinialçaltmaq. Məsələn, Rəsulzadəni yüksəyə qaldırmaq üçün Nərimanovu alçaltmaqlazımdır?

-Hərdövrün öz diqtəsi olub. Rəsulzadə bu xalq üçün mühüm işlər görmüş şəxsdir. Onunilk dəfə Cümhuriyyət yaratması xalqımız üçün böyük tarixdir. Lakin bu fondasosialist Nərimanovu alçaltmaq, düşmən çıxartmaq da düz deyil. Nərimanov səhvidi, amma bu səhv onun xain çıxarılaraq Dadaş Bünyadzadə, Əliheydər Qarayev, QəzənfərMusabəyov kimiləri eyni cərgədə qoyulmasına səbəb yaratmır. Nərimanovun bu xalqüçün mühüm işləri olub. Onları unutmaq lazım deyil. Kökündən balta vuran zamanbaxmaq lazımdır ki, bu sağlam ağacdır yoxsa çürük. Nərimanovu düşmən çıxartmaqxalqın böyük bir tarixini silmək deməkdir.

- Babəkiəxlaqsız çıxaraq, Şah İsmayıla dini bölücü, Rəsulzadə Azərbaycan torpağını –İrəvanıerməniyə peşkəş çəkən, Nərimanov satqın… Sizcə bu düşüncələrin bizim beynimizəyeridilməsi planlı şəkildə deyil?

-İyirminciəsrin ikinci yarısında psixoloqlar bu 25 kadr arasına, nə isə filmə heç biraidiyyatı olmayan müstəqil bir kadr yerləşdirməyi qərara aldılar və nəticəsiheyrətamiz oldu: Filmə baxanlar bütün filmi yaddan çıxarsalar da, bu bir kadrıbeyinlərindən heç cür silə bilmirlər, özü də, nəinki silə bilmirlər, hətta özlərindənasılı olmadan istər-istəməz onun məzmunundakı komandanı icra etmək üçün özləriniölümə belə atırlar. Bugünkü gündə metoddan müxtəlif videofilmlər, peyktranslyasiyaları və s. xətti ilə insanların beyninə lazımi ideologiyaları,baxışları, stimulları, motivləri və s. yerləşdirmək üçün geniş istifadəedilir.Hazırda metodun səs üçün də xüsusi modifikasiyası işlənib-hazırlanıb, yənilazımi kodlar müvafiq auditoriyanın beyninə, onların özünün xəbəri olmadan,müxtəlif radiostansiyaları dinlədiyi məqamda da yeridilə bilir. Məhz son illərdəbu cürə siyasət nəticəsində insanların tarixlərinə və tarixi şəxsiyyətlərinəqarşı şübhələr və suallar olan mövqe yaradır.

Söhbətləşdi:Emin Piri