1. Xanlar xanıÇingiz xanın məzarını Moğol imperatorluğunun dörd bir yanında axtarırlar. Beləbir fərziyyə də var ki, guya moğollardan bu məzarın tapılmasını istəməyənlərvar.

2. Çingiz xan 1227- ci ildə Tanrıya qovuşub vəelə həmin ildən bəri qeyb olmuş məzarını nə qədər axtarsalar da, tapılmayıb.

3. Deyilənə görə, xanın məzarı tapılarsa, dünyanın sonu olacaq. Həm də tarixi faktdır ki, Çingiz xan məzarının itməsini istəmişdir.Bəzi alimlərin fikrincə, Çingiz xana olan sevgimizə görə Onun məzarı axtarılmamalıdır.

4. Monqolustan böyük bir əraziyə malikdir, əhalisi isə çox azdır. Çöllü-biyabanlıqda təbii ki, məzarıntapılması da çətindir.

5. Yaponlarla Moğollar qrup halında Çingiz Xanındoğulduğu Hentiy bölgəsində daha çox axtarış aparıblar. 1990-cı ildə ölkədə olanDemokratik İnqilab nəticəsində axtarış yarımçıq qalıb.Məzarın hələtapılmamasınınsəbəblərindən biri də bu idiki, Xalq bu axtarışlara etirazedirdi.

6. Bu axtarışlara rəhbərlik edən DoktorErdenebaatar 2000-ci ildən bu tərəfə, MonqolsutanınArxangel bölgəsində, Hunxanlarının iki min illik məzarlığında qazıntı işləri aparıb. Çingiz XanHunların Moğolların atası olduğuna inanırdı. Erdenbbatorun fikirinə görə, Xanınməzarıda onlarınkına bənzəyə bilərdi.

7. Hun Xanları 20 metr dərinlikdə basdırılır. Üzərindəisə daşlar düzülərdi. Alimin ilk məzarınınqazması10 il sürüb. Oranın əvvəlcədəkimlərsə tərəfindənsoyulmasına baxmayaraq qazıntı zamanı Çin at-arabası, romalılarınşüşə əşyaları və çox sayda digər metallar tapılıb.

8. Universitetin arxeologiya muzeyində qızıldanvə gümüşdən olan heykəlciklər və bunların üzərində dəbəbir və təkbuynuzluatoymaları var. Bu rəmzlər həm Çingiz xanın dövründə, həm də sonrakı zamanlardaTürklər tərəfindən istifadə olunub.

9. Belə mülahizə də var ki, Çingiz xanın məzarındaonun imperatorluq etdiyi ərazidən toplanan xəzinələr də var.Məhz buna görə dəbütün dünya ölkələri bu məzarın tapılmasında maraqlıdır.

10. Şübhəsiz ki, Hun xanlarının 20 metr dərinlikdəbasdırılması ənənəsi təbii ki, məzarın tapılmasını çətinləşdirir.

11. Belə bir ehtimalda var ki, Çingiz xanın məzarıUlan-bator şəhərinin 160 km şimali-şərqində yerləşən Hentiy sıra dağlarının Burhan Haldun təpəsindədir. Ammabu iddiyaya qarşı çıxanlarda var. Başqa bir ehtimala görə, məzarın yerinin itməsiüçün üzərində min at gəzdirilib. Bu ehtimalda məzarın həmin Vadidə olduğunaişarə verir. Amma Çingiz xan bir dağda dəfn edilməsini vəsiyyət etmişdir. Bunagörə BurhanHaldun dağı məzarın olduğu yer kimi qəbul edilir.

12. YUNESKO Hentiy Han bölgəsini dünya mirası siyahısına salıb,qoruma altına aldığına görə, bu bölgədə araşdırmalar qadağan edilib, bu səbəbdəndəxanın məzarının tapılması havadan asılı qalıb.

13. Bəs Monqolustan niyə istəmir ki, məzartapılsın? Çünki Çingiz xan ölkənin ən böyük Milli Qəhrəmanıdır. Qərb onuişğalçı kimi xatırlayarkən moğollar onu Ataları kimi yada salır.

14. Moğal İmperatorluğu Şərq ilə Qərbi bir-birinəbağlamışdır. İpək yolunu canlandırmışdı.Diplomatik toxunulmazlıq və dilazadlığı onun hakimiyyəti illərində başladı. Onun dönəmində etibarlı poçt xidmətivə kağız puldan istifadə başladı. Yəni Çingiz Xan sadəcə dünyanı ələ keçirməkləqalmadı, dünyaya bir mədəniyyət də gətirdi.

15. Bütün bunlara görə dünyada ona böyük birsayğı var, xüsusilə, moğollar onun məzarına toxunulmasını istəmirlər. MəşhurAlim Uelun bu məsələ haqqında belə deyib: "Məzarını tapılmasını istəsəydi, birişarə buraxardı.”