Fransa Senatı Dağlıq Qarabağın “dövlət müstəqilliyini” tanımağa çağıran qərar qəbul etdi. Fransanın Xarici İşlər Naziri Baptiste Lemoine qondarma respublikanın təktərəfli tanınmasının kimsəyə fayda verməyəcəyini vurğulasa da artıq bu addım atılıb, Ermənistanın özü belə tanımadığı qondarma respublika kağız üzərində tanınıb.

Dünya içtimaiyyəti, siyasətçilər, dövlət adamları bu aktı birmənalı qarşılamayıb. Rəylər müxtəlif olsa da sağlam düşüncə bu qərarı rəd edir. Professor, AMEA Gəncə Bölməsinin Diyarşünaslıq institutunun Tarix şöbəsinin müdiri, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi Həsənbala Sadıqovla da söhbətimiz bu barədədir.

 

- Həsənbala müəllim, Fransa Senatının qondarma respublikanın tanınması haqqında qərarı siyasətçiər, dövlət adamları, xüsusilə də tarixçilər tərəfindən birmənalı qarşılandı. Bəziləri bu cəhdi Fransadakı erməni diasporunun Fransa siyasətinə təsir etmək gücünə malik olması, bəziləri də Fransanın tarixən işğala meylli bir ölkə kimi tanınması faktı ilə bağlayırlar...

 

- Haqlısınız, amma bu addım hər iki amili özündə ehtiva edir. Nədir bu paralellik, Fransanın tarixən işğalçı dövlət kimi tanınması faktdır, oradakı erməni diasporunun Fransa siyasətinə təsirinə də unutmaq olmaz. Əvvəlcəbirsualacavabvermək lazımdır: nəüçünFransa parlamenti düşüncə vəsözazadlığına zərbəvuranbirməsələni -qondarmaerməni soyqrımınıninkaredilməsinə görə cinayət məsuliyyətini nəzərdətutanlayihəni müzakirə edərək qanunilaşdırır? Çoxlarıiddiaedirki,guyaparlamentüzvləri seçkilərdə ermənilərin səsiuğrundadəridən-qabıqdan çıxırlar. Əslində,bununyalnız hansısa məhdud, azsaylıseçiciqrupunun- ermənilərin səsi ilə əlaqələndirilməsi məsələniçoxsadələşdirir.Fransızları ermənilərlə yaxınlaşdıran, onlarınhamisiolaraqçıxış etməyəvadaredənxristiantəəssübkeşliyi ilə yanaşı,türkdüşmənçiliyidir,islamidəyərlərə qarşı barışmazlıqdır.

Fransatarixininheçbirdövründə nə Osmanlı imperiyasının, nə də Türkiyə Cümhuriyyətinindostuolmamışdır. 100 ildənartıqbir müddətdirki,Fransadaməktəb dərsliklərindətürkdüşmənçiliyi tədrisedilir.Fransıztarixçisi Henri MorqanXX əsrin əvvəllərində "Erməni xalqınıntarixi"niÇobanyandan yazmaqsifarişinialdıqdaqeydedirdiki, "buməsələ, yəni erməni xalqınıntarixininyazılması Fransanındünyamüharibəsində iştirakından, hətta qələbəsindən dədahaəhəmiyyətlidir".Birindətürk-islamdüşmənçiliyivarsa,obirindəxristiantəəssübkeşliyindənqidalananerməni-sevərlikdir.

Ermənilərin saxta tarixinin ən mühüm xüsusiyyəti özlərindən əvvəl yaşamış böyük tarix və mədəniyyət yaratmış xalqların abidələrinin,xüsusi ilə də alban məbədlərinin erməniləşdirilməsidir. Kim kimin tarixi təcrübəsindən-başqa xalqların tarixi abidələrini mənimsəmək təcrübəsindən istifadə edir. Tarixi mənbələrlə tanışlıqdan məlum olur ki, ermənilər kimi fransızlar da işğal tarixləri boyunca başqa xalqların mədəniyyət abidələrini özəlləşdirmək praktikasından çox geniş istifadə etmişlər. Onlardan hansının birinci olduğunu müəyyən etmək çox çətindir. Ona görə ki, hər ikisi mədəni xalqların irsini mənimsəməkdə çox böyük qanlı tarixə-"zəngin təcrübəyə" malikdirlər.

 

- Professor, Fransanın tarixində ermənisevərliyin də qabarmavə çəkilmə dövrləriolsada,ümumisiyasət dəyişməzolaraqqalır. Müstəmləkə siyasəti Fransanın tarixində qırmızı xətt kimi keçir, görünür, işğala meylilik, insana barbar münasibət, qondarma tarix yaratmaq, faktları saxtalaşdıraraq“özəlləşdirmək” hərisliyi bu iki xalqı yaxınlaşdıran əsas amillərdir...

 

-Bəli, fransızların amansız müstəmləkə fəaliyyəti ilə ermənilər arasında sələf-xələf əlaqələri var. Lakin bir əsaslı fərq var ki, ermənilər heç vaxt fransızlar kimi dünyada böyük müstəmləkə imperiyasına sahib olmamışlar.1830-cu ildə fransızlar Əlcəzairi işğal edən zamanı orada bəzi müsəlman qəbiristanlıqlarını qazaraq, oradakı ölülərin sümüklərini çıxarıb və maltalı tacirlərə satıblar. Tarixi mənbələrdə qeyd edildiyinə görə, maltalı tacirlər həmin sümükləri Marselə göndəriblər və Marseldə bu sümüklər una çevrilərək müxtəlif sahələrdə, o cümlədən şəkər zavodunda və yeyinti müəssisələrində istifadə olunurmuş.Bu gün fransız mətbuatənda bu tezisləri təsdiq edən mənbələr vardır. Bu mövzuda müəlliflərin siyasi hakimiyyət tərəfindən təqib olunmasına baxmayaraq hətta kitabları da nəşr edilmişdir.

– Həsənbala müəllim, Fransanın müstəmləkəçilik tarixi ilə bağlı maraqlı və əhatəli araşdırmalarınız var, bəlkə bu barədə bir qədər ətraflı məlumat verəsiniz. Bu, xüsusilə indiki məqamda Fransa Senatının qəbul etdiyi qərarın mahiyyətini daha dərindən anlamağa kömək edər...

 

- Fransızlar Əlcəzairi işğal edənə qədər dünyanın müxtəlif bölgələrindəmüstəmləkəçi dövlət olaraq xalqların mədəniyyət abidələrini mənimsəmək təcrübəsinə malik idilər. Ona görə də Əlcəzairi işğal etdikdən sonra "ləkəlivə qanlı təcrübələrindən" istifadə etməyə başladılar. Fransızlar Əlcəzairdə də 1000 ildən artıq tarixi olan müsəlman abidələrini-məscidləri işğaldan sonra müxtəlif bəhanələrlə mənimsəmiş xristian kilsəsinə çevirmişdilər.Fransızların bəhanəsi isə çox idi. Yaşayış məntəqəsi işğal prosesində ciddi müqavimət göstərmişsə onları müqəddəs yerlərindən-məscidlərindən məhrum edirdilər. Bununla da Əlcəzairdə milyonlarla müsəlmanları müqəddəs ibadət yerlərindən məhrum etmişdilər. İçğalçı fransızların ürəyi soyumamış, müsəlmanlara yeni məscidlər tikmətyə icazə verməmişdilər. Digər bir mürtəce tədbir də Əlcəzairdə müsəlmanlar məscid tikmək üçün müstəmləkə hakimiyyətinə müraciət etdikdə ödənməsi mümkün olmayan vergi -məscid tikmə vergisi müəyyən etmişdilər. Bu, faktiki olaraq müsəlmanların məscid inşa etmələrinin qarşısını almaq üçün idi.Fransızlar böyük müstəmləkə imperiyası qurduqlarında çox qəribə, bu günyanın hər bir ədalətli insanının nifrət etdiyi "qaydalar"(əslində özbaşnalıqlar) müəyyən etmişdilər. Fransəzlar Əlcəzairdə və ya işğal etdiyi müsəlman ölkələrinə müraciət edir və bildirirdi ki, müsəlman ölkələri işğal prosesində fransızlara müqavimət göstərsə və ya ziyan vursalar onlar müqəddəslərindən məhrum ediləcəklər.Fransa işğal prosesində olan itgilərinə müvafiq olaraq cürbəcür mürtəce tədbirlər tətbiq edirdilər. İşğal prosesində olan canlı qüvvə itgilərinə görə xalqa təzminat qoyur və ödənməsini tələb edirdilər. Yerli müsəlman xalqlarının qəbristanlığı əllərindən alınırdı. Qəbristanlıqda qəbrlərdən sümükləri çıxarıb malta tacirlərinə satırdılar, onlar da bu sümükləri dünyanın müxtəlif ölkələrində olan un və şəkər zavodlarına göndərməklə çoxlu gəlir əldə edirdilər. Bununla da dünyada yeni qaşısıalınmaz infeksiya mənbələrinin meydana gəlməsinə səbəb olurdular. O zamanda dünyada və Avropada sürətlə yayılan yolxucu xəstəlikləri dünyaya Fransa "bəxş etmişdir."

Fransızların işğalçı rejimində tədbirlər bitmirdi. Onlar hər dəfə yeni-yeni amansız tədbirlər tətbiq edirdilər. “Fransızlar Əlcəzairi işğal zamanı verdikləri itkilərə qarşılıq olaraq ölkədəki məscidlərin çoxunu katolik kilsəsinə çevirmişdilər. Fransa Əlcəzairi işğal etdikdən sonra ona qarşı mübarizə aparan vətənpərvərlərin yox olması adi bir hal almışdır. Əlcəzairdə Fransa işğalından sonra itgin düşənlərin sayı çox artmışdır. Bundan başqa müsəlmanların qətl edilməsi də çox artmışdır. Fransa Əlcəzairi işğal altında saxladığı müddət ərzində də daim müsəlmanlar qətlə yetirilirdi. Gizli basdırılırdı.Fransızların Əlcəzairə gəlməsi ilə əlaqədar olaraq ən mühüm yenilik- edam prosesinin ölkə üzrə qərarlaşması oldu. Əlcəzairdəki fransız komandanlığı ən adi səbəbdən vətənpərvərləri edam edilirlərmiş. Terroruvə soyqırımını dövlət siyasətikimiqəbul edənFransaƏlcəzairdə 1,5milyoninsanı, həmçininVyetnamda, Mərakeşdə, Cibutidə,Çadda,Qabonda, Tunisdə 100 minlərləsakiniməhvetmişdir

Özünü"insanhaqlarının və demokratiyanın vətəni"sayanFransa tarixiilə üzləşməkdənonagörəqorxurki,böyük fransız inqilabının prinsiplərinə dəfələrlə xəyanətetmiş,insanhaqları vədemokratiyailə birarayasığmayan bəşəri cinayətlər törətmişdir. - Bayaq söhbət zamanı qeyd etdiniz ki, Fransanın müstəmləkəçilik siyasəti təkcə Əlcəzairlə qurtarmır, çox geniş meridianlardan keçir. Vyetnam, Mərakeş, Çibuti, Çad. Qabon, Tunis... və 100 minlərlə insanın məhvi... - Fransaüçqitədəolanmüstəmləkə ölkələrindəyerliəhaliyə qarşı soyqırımı törətmiş, əhalini ölkəni tərk etməyə məcburetmiş, dinlərini dəyişdirmiş vəonlaraənadiinsaniyaşamaqhaqqıvermirmiş.

Vyetnamdaçoxböyüksoyqırımı həyatakeçirmişhərbi birliklərini Əlcəzairdə başlanmışxalqhərəkatınıboğmaqüçüngətirmiş vəbuhərəkata qarşıhücumbirlikləri təşkiletmişdi.

Buölkənin soyqırımı izləri Afrikanın hər yerində vardır. Mərakeş ərazisində fransız müstəmləkəçiliyinin izləribugündə mətbuat səhifələrində aydıngörünür.

XIX əsrin 60-cı illərindəFransaəsgəri birlikləri Cibutiyədaxilolur. OzamanCibutiqəbilələrin federasiyası əsasında idarəolunurdu. Fransızlar qəbilə rəislərini görüşə dəvətedir,onlarlaayrıca müqavilə bağlayırdılar.Müqavilə bağlanmasınabaxmayaraq, bölgənin müsəlman əhalisi fransız müstəmləkəçiliyi ilə barışmamış,onaqarşı mübarizə aparmışdır. 1917-ci ildə Cibutidəbaşlananazadlıq mübarizəsiqangölündəboğuldu, 100 minlərləinsanöldürüldü. Fransız səlahiyyətliləri Cibutidəislamaqarşıdaciddimübarizə aparırdılar. İnsanlarıislamdinindənuzaqlaşdırmaqüçünciddimissionerlikfəaliyyətinə başlamışdılar.Birtərəfdən ölkədəislamitəhsiliyasaqedir, missionerlər vasitəsiləxristianlaşmaprosesinihəyata keçirirdilər.Lakinbusahədə əsaslıuğurlarqazanabilmədikdəAvropadanxristianları köçürərək Cibutiyə yerləşdirdilər. Hazırda Cibutidəolanxristianlaryerliəhali olmayıb,Avropadanoraköçürülənlərdir.XIX əsrin sonlarınadoğruingilislər, fransızlar vəalmanlarÇadgölününətrafının bölünməsinənailoldular. 1911-ci ildəFransaÇadı tamamilə ələ keçirəbildi.Fransız işğalçıları qətliamlarahaqqqazandrmaqüçüniddiaedirlərki,onlaraqədərÇaddaxalqibtidaivəziyyətdə yaşamışdır.Çaddaməscid və mədrəsələr dağıdıldı,islamdiniqadağanedildi, müsəlman alimləri həbsedildi.Fransızların ən dəhşətli soyqırımınınyeniadınıelmadamlarının soyqırımı adlandırmaqolar.Fransızlar 1917-ci ildəÇaddadinihəyatı yenidənnizamlamaqüçünkonfranstəşkil etdiklərini bildirirlər.Konfransahər yerdən fransızlarındiniislahatlarkeçirmək vədlərinəinanan müsəlmanelmadamlarıtoplaşmağabaşlayır.Konfransın başlanmasınabirneçəsaatqalmış fransız əsgərlərisalonagirərəkelmadamlarının hamısını öldürürlər. Ötən əsrin 50-ci illərinin sonlarına qədər fransızlarÇaddasoyqırımınıdavametdirmişlər. Saymaqla bitmir ki,...FransaQabontorpaqlarındadasoyqırımı həyatakeçirmiş,islamdininiqadağanetmiş,dinxadimləriniöldürmüş, 10 minlərlə insanıyaşamaqhüququndanməhrumetmişdir. Kamerundafransızların törətdiyimilli, mənəvi soyqırımıizlərinəaidsənədlərelmimübadiləyədaxiledilmişdir.Nigeriyadada1960-cı ilə qədər qırğınlar törətmiş, müqavimət göstərənləriöldürmüş, xristianlaşmanı həyatakeçirmişdir. Tunisinişğalı…Fransızlarburadadaənamansızdəhşət, terror,azacıqmüqavimətgöstərənlərəqarşısoyqırımıkeçirənrejimqurdular.OnlarözmissionerləriniTunismənşəlixalqınnümayəndəsiadındantəqdimedirvədəstəkləyirdilər.BurgibaadlıbirisiuzunillərTunisdəFransanınssenarisinihəyatakeçirmişdir.Fransızlarıntəşkiletdiklərihərbimərkəzlərzülm,işgəncə,soyqırımıdüşər-gələriidi.

Bəşəriyyətə qarşı törədilmiş ən qanlı soyqırımların müəllifi məhz Fransadır.

Fransa erməni soyqırımı yerinə tarixindəki soyqırım aktlarını öz parlamentində müzakirə edib, üzrxahlıqla qərarlaşdırsaydı, onda insan haqlarının və düşüncə azadlığının vətəni olduğunu sübut etmiş olardı.

 

-Maraqlı müsahibəyə görə sağ olun, çox haqlı olaraq qeyd etdiniz ki, Fransızlar öz gözlərində tiri görmək əvəzinə başqalarının gözündə tük axtarırlar...

 

Vaqif TANRIVERDİYEV 

Gəncə