Əziz oxucularımız, xatırlayırsınızsa, ötən həftələrdə keçmiş döyüşçü Əhməd Xudiyevin I Qarabağ döyüşü zamanı xatirə olaraq redaksiyamıza hədiyyə etdiyi bir fotonun tarixi haqqında sizə məlumat vermişdik. Eldar Bağırov adına 845 saylı ərazi müdafiə batalyonunda düşmənə qarşı döyüşmüş “güləşçi” Əhməd müəllimin söhbətlərini dinlədik.

Çox maraqlı, ictimaiyyətin bilmədiyi mövzular, məqamlara rast gəldik. Bu səbəbdən də topladığımız materelları sizə müsahibə şəklində təqdim edirik.

- Münaqişənin ilk illərində , hələ ordu yaranmamışdan əvvəl Ağdamda nələr vardı, hansı hadisələr cərəyan edirdi?

- İndi ömrümün elə bir çağındayam ki, dönüb geriyə, yaxın keçmişə baxmaq məcburiyyətində olduğumu anlayıram. Uzun illər əvvəl, dünən yaşamış kimi  hələ də yaddaşımda ilişib qalmış bəzi hadisələri bu dəfə sizin üçün danışmaq istəyirəm. Ona görə də çalışacağam ki, ilk yaranan və üzvü olduğum Eldar Bağırov adına 845 saylı ərazi müdafiə batalyonunu haqqında, batalyon üzvlərinin , ümumilikdə ağdamlıların  düşmənə qarşı mərdliklə döyüşməsi barədə yaddaşımda qalanları sizlərlə bölüşüm. 32-33 il uzaq bir tarix deyil. İçində yaşadığımız yaxın tarixdir. O tarixin canlı şahidlərindən hələ yaşayanlar var. Şahid olaraq danışaq kimi, sonralar özündən uydurma və rəvayət danışanlara yer olmasın.

- Əhməd müəllim, xatirinizdə qalan ən maraqlı, eyni zamanda sizə ağır təsir edəcək hansı hadisəni bizim üçün danışarsınız?

- Dahi ədiblərimiz də, müdriklərimizdə bütün zamanlarda insan üçün ən sarsıdıcı insana ən yaxınının, doğmasının ona vurduğu zərbənin ən ağır zərbə olduğunu deyiblər. İnsanı məhz belə bir məqam sarsıda, sındıra bilir. Münaqişə yeni başlayan dövrdə biz – o vaxtın əli silah tutanları Ağdamı və Ağdamın ermənilərə yaxın kəndlərini separatçı və terrorçulardan qoruyurdu.

Çünki ermənilər İrəvandan gələn muzdlu terrorçuların (onlara saqqallılar deyirdik - Ə.R) hesabına qudurğanlıqlarının sayını artırır , tez-tez azərbaycanlılara hücum edir,   kəndlərimizi atəşə tuturdu. Hadisələrin belə qızğın vaxtında, Ağdama xəlvət gəlib, tanışları vasitəsi ilə alver edib getmək istəyən iki erməni ilə təsadüfən arxa küçələrində qarşılaşdım.

O vaxt güləş üzrə məşqçi işləyirdim və gücümə güvənərək hər iki erməniyə hücum etdim, onları döydüm. Ürəyim soyumadı, maşınlarına qalxdım, aldıqları ərzaq və içkiləri boşaltmağa başlayanda qəflətən onlar maşına minib oradan uzaqlaşmağa çalışdılar. Ərzaqları tam tökməyincə maşından düşmək istəmirdim. Tələsə-tələsə ərzaqları yollara səpələyirdim.

Maşını Xocavəndə ( Martuniyə) tərəf sürürdülər. Rusların postuna yaxınlaşanda maşından yerə tullandım. İdmançı olmağım məni xilas etdi. Amma qollarım və belim bərk sıyrılmışdı. Rus əsgəri  avtomatı başıma dirədi. Yaralı olduğumu gördükdə, arxamca gələn maşına minib xəstəzanaya getməyimə mane olmadı. Düzdü, bərk yaralanmışdım, ağrıyırdım, amma vecimə də deyildi, çünki sevinirdim ki, ermənin xeyli ərzağını məhv eləmişəm. Düşünürdük ki, həmin ermənilər  aldıqları ərzağı  ermənilər yaşayan kəndlərə yerləşmiş “saqqallılar” üçün almışdılar. Aldıqları da ünvanına çatmadı.

- Yadımdadır ki, 1988-ci ilin fevralında Qarabağ tələbi ilə Ağdamda nümayiş edən azərbaycanlılar təqib olundu, cəzalandı, cərimələndi, hətta həbs olundu. Sovet höküməti tam yıxılmamış bir dövrdə erməniyə “güldən ağır söz” demək sizə baha başa gəlmədi?

- Mən xəstəxanaya çatdırılanda artıq bütün ağdamlılar məsələdən hali idi. Hətta Ağdam polis mayoru Əliko özünü məndən qabaq Ağdam xəstaxanasına yetirmişdi. Fərhad həkim mane olmasaydı, məni oradaca həbs edəcəkdi. Ağdam əhalisi hadisəyə təpki verməsəydi, Əliko məni ermənilərə qarşı cinayət hadisəsi törətdiyim üçün Əsgəran təhvil verərdi. Vermədi ona görə ki, erməninin dağıtdığım ərzaq və içkilərini yenidən mənə aldırdı.

Hətta yük maşının qırılmış ön şüşəsini də mənə aldırıb ermənilərə təhvil verdi.Sağ olsun xalq, arxamda dayandı. O vaxt Ağdamdan Əsgərana doğru irəliləyən nümayişçilərin cəzalanmasında da əsas rol Əlikoya məxsus idi. Ümumiyyətlə, millətini sevən, düşmənə nifrət edən gəncliyə qarşı mənfi münasibət göstərən, onları “ektremist” adlandıranlar çox idi.

- Daxildəki bu qədər neqativlərlə də qarşı-qarşıya gəlmək, onları zəiflətmək üçün bir planınız yox idimi?

- Həmişə olduğu kimi o dövrdə də xalqın ümid yeri onun sayılıb seçilən qeyrətli oğulları olub.Onların ətrafında toplaşıblar. Ağdamda belə oğlanlardan biri Allahverdi Bağırov idi.O, Ağdamın qeyrətli oğullarını ətrafına topıayaraq ,ilk dəfə "Vətən oğulları" adlı dəstə yaratdı.Bu dəstəyə qoşulmağım da bir hadisə ilə bağlı oldu. Belə ki, hadisələrin daha da kəskinləşən bir vaxtında Əsgəran polisində xidmət edən Ramil adında bir nəfər bizə gəldi.

Mənə dedi ki, Ağbulaq (Ermənilər yaşayan kənddir, Abdal kəndi ilə qonşudu)kəndinin kolxoz sədri Slavik Mirzoyan səninlə görüşmək istəyir. Deyir ,sabah Abdalla Ağbulaq arasında Qaradaş deyilən yerə gəlsin,görüşmək istəyirəm. Slaviklə Xankəndi Pedaqoji İnstitutunda paralel oxumuşduq.Hətta bir il yataqxanada bir otaqda qalmışdıq. Məni bütün məclislərinə dəvət edirdi. Dostluq etmişdik. Dedim ki,get denən sabah saat on birdə orda olacağam.

- Getdiniz?

- Pis vaxtlar idi, gizli görüşə bilməzdim. Artıq söz- söhbət çıxardı.Allahverdinin restoranına getdim. Dəstə üzvlərindən də vardı orda.Məqsədimi dedim.Dedi ki,Əhməd sən nə düşünürsən,neynir səni ? Dedim ki, eşitmişəm Abdal uşaqları onun qohumunu tutublar. Abdaldan itgin düşən Əbil kişi ilə dəyişmək istəyillər.

Yəqin məndən kömək istəyəcək.Allahverdi və Eldar Əbil kişinin axtarışı ilə əlaqədar Abdal meşəsində erməni sahə rəisi (uçastkovu) Qəriblə görüşüblər.Eldar Qəribi döyüb, o da qaçıb aradan çıxmışdı. Bir nəticə alınmamışdı. Ağdamın cəsarətli oğullarından Vahiq (ləqəbi qarın Vahid idi)belindən cəngi naqanı çıxarıb mənə verdi: "Axmed (mənə həmişə belə müraciət edirdi)artıq -əskik danışsa, bir dəfə çaxmağı çəkərsən".

Alı (biz hamımız Allahverdiyə Alı deyirdik) dedi ki, bizim uşaqlardan birinin maşını ilə gedərsən. Rəmişin qardaşı Sabir dedi ki, səni sabah kənddə gözləyəcəm. Səni özüm gizli müşayiət edəcəm. Sabahı gün deyilən yerdə görüşdük. Dərəni kecdim. Görüşdük, amma üzümüzdə keçmışdəki ifadə, münasibətimizdə əvvəlki səmimiyyət yox idi.Söhbət əsnasında dedi ki, ara ,Axmed ,Qarabağ bizimdi də.
Dedim bu məsələni biz ikimiz həll etmirik.

Onsuz da yaşayırdınız də. Pis də yaşamırdınız. Sözünün canın de, niyə çağırmısan? Dedi ki ,qohumumu sənin kəndçilərin tutub, köhnə haqq salama xətir kömək elə.Dedim ki, sən də bizim adətləri bilirsən,bizim ölümüz də, dirimiz qədər əzizdir.Sən də Əbil kişini sağdırsa ,özün, ölübsə meyidin tap gətir, onda kömək edərəm. Belə razılaşıb ayrıldiq. İki gün sonra Əbil kişinin meyitin göz qabağıında bir yerdə basdırıb, bir əlin çöldə qoymuşdular. Bu hadisədən sonra mən də Vətən oğulları dəstəsinin üzvü oldum.

- Bəs ilk dəfə nə vaxt döyüşə atılmısınız?

-Həmin dəstənin tərkibində ilk döyüşüm və yara almağım oldu.1992 -ci ilin yanvarın ayının 31- də. Bizim dəstə gecədən Naxçıvanlı kəndi ilə Əsgəran yolunun üstündə mövqe tutdu. Məqsəd Naxçıvanlı kəndindən Əsgərana gələcək köməyin qarşısın almaq idi. Səhər saatlarında döyüş Yaqub Rzayevin Əsgəranı top atəşinə tutması ilə başladı.Qızğın döyüş getdi.Bizimlə vuruşan həm erməni, həm də rus əsgərləri idi. Rus əsgərləri BTR maşını ilə üstümüzə gəlirdilər. Ağdam Polis Şöbəsindən bizə verilən qranatamyot mərmiləri təlim üçün imiş. Bizdən yuxarıda mövqe tutan yoldaşlarımız BTR- in təkərlərini yatırtdılar. Mənimlə BTR- in arasında məsafə çox yaxın idi. Arxasında gizləndiyim qara daşa dəyən güllələr daşın çarpanaqları ilə sifətimi didmışdi.

Qəflətən əlimi dəlib keçən güllə məni elə bil ayıltdı.Arxamda dayanan həmişə birgə olduğum Əkbər Rüstəmovun köməyi ilə güllə yağışının altından çıxmağım bir möcüzə idi.Əlimin yarasını Alı sarıdı.Həmin döyüşdə 8 nəfər şəhid verdik. Bir neçə nəfər yaralandı.

Bizim texnikamız yox idi , ən yaxşı silahımız avtomat idi. Ermənilər isə rus silahları və həm də rus zabitləri ilə birgə bizə qarşı doyüşürdü. 26 gün sonra Xocalı hadisələri baş verdi.Vətən oğulları dəstəsi və Ağdam Xalq cəbhəsinin üzvləri böyük fədakarlıq göstərdilər.Allahverdi Bağırovun xidmətləri isə məlumdur. Bu barədə çox yazılıb, amma nədənsə sonradan yaranan və haqqında bəhs olunacaq 845 saylı batalyonun fəaliyyəti həmin batalyon qərargahında makinaçı olmuş, Atlas Xanlar qızının video çəkilişlərin çıxmaqla respublika mətbuatında işıqlandırılmayıb. Bu batalyona qarşı elə bil qısqanclıq vardı.Bu barədə də söhbət açılacaq.

- Səhv etmirəmsə, sonra başqa dəstələr də yarandı…1991-ci il…

- Hələ Ağdamda müdafiə batolyonları olmadığı zaman da Ağdam xalq cəbhəsinin müdafiə şurası var idi ki,rayonun və ətraf kəndlərin mühafizə işlərini onlar təşkil edirdi. Müdafiə şurasının sədri Xalq cəbhəsinin üzvü Yaqub Rzayev idi. Sonradan Yaqub Rzayev cəbhədən ayrılaraq "Vətən oğulları" dəstəsini yaratdı. Allahverdi Bağırov isə Azərbaycanın müxtəlif rayonlarından köməyə gəlmiş adamlardan və Ağdam cavanlarından təşkil olunmuş , Vətən oğulları" dəstəsini yaratmışdı. Cəbhənin müdafiə şurasına isə Yaqub Abdullayev sədr təyin edilmlşdi. Rayonu kiçik dəstələr müdafiə edirdi. Həmin zamanlarda Ağdam xalq cəbhəsinə uca boylu, ağ saçlı bir adam gəldi. Özün təqdim edərək dedi ki, əslən Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndindənəm. Hərbi formada idi. Dedi ki, Bakıda İnşaat Mühəndisləri İnstitutunda hərbi kafafedrada işləyirəm.Adım Barat, familyam Quliyevdir.

Gəlməkdə məqsədim sizə kömək etməkdir.Mənim köməyimlə hərbi hissə yaradıb düşmənə layiqli cavab verə bilərik. Həm də bu işi dövlət xətti ilə yaratmaq yaxşıdır ki,silah və təchizatla təmin olunasınız. Yoldaşların bəziləri razılaşmaq istəmədi ki,bizim işimiz siyasidı.Dedi ki, ay övladlarım, düşmən torpaqlarımızı zəbt etmək istəyir,torpaq əldən getsə, daha nə siyasət.Mən qocaman hərbçiyəm.Batalyon yaratmaqda sizə bacardığım köməkliyi etməyə hazıram.Nəhayət ki, razılaşıldıq.Allahverdi Bağırav da dedi ki, mən öz dəstəmlə batalyona daxil olaram.   

O zaman mənim də üzv olduğum "Vətən oğulları" dəstəsinin 80- ə qədər üzvü var idi. Ağdamın Xalq cəbhəsinin də üzvlərindən xeyli könüllü qəbul olundu. Siyahıyalma hazır olduqdan sonra batalyonnun ərzaq təminatını imkanlı cəbhəçi Nadir İsmayılov öz öhdəsinə götürdü. Dövlət təminatı gələnə qədər gələcək döyüşcülərin yemək təchizatını təmin etdi. Barat kişi və Hüseyin Behbudov siyahı ilə Bakıya - Müdafiə Nazirliyinə yola düşdülər. Ağdam cəbhəçilərindən bu ışdə Nizami Şükürovun, Akif Nağıyevin, Əkbər Rüstəmovun, Rizvan Səfərovun,Yaqub Abdullayevin zəhmətini xüsusi ilə qeyd etmək istəyirəm.

Xeyli adam toplaşdı. Sənədlər, hərbi biletlər yığıldı. Sonradan başqa rayonlardan da xeyli könüllülər cəlb olundu. Könüllülərin içərisindən keçmiş rus ordusunda xidmətdə olmiş hərbçilər işə cəlb olundu. Sovet ordusunda xidmət etmiş xidməti yarımçıq buraxaraq Vətənin ağır günündə köməyə gəlmiş kapitan Natiq Əhmədovun da hərbi təcrübəsi batalyonun yaranmasında mühüm rol oynadı. O, batalyonun ilk qərərgah rəisi oldu..

Hərbi sahədə biliyə malik olan Akif Nağıyevin(o da sonralar batalyonun gərərgah rəisi olacaq), Allahverdi Bağırovun hərbi məktəbi bitirmiş oğlu Elşən Bağırov da bu işə cəlb olundu və böyük köməklik göstərdi. Onun sayəsində batalyonun rabitə sistemi təşkil edildi. Rus ordusunun hərbi qaydaları kitabından(ustav)tərcümə olunaraq istifadə edildi.Beləliklə, batalyonun bütün komandir və əsgər heyəti komplekləşdi. Bakıya Müdafiə Nazirliyinə yola düşən Barat kişi Nazirliyin əmri və xeyli silah sürsatla gəldi.

Azərbsycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin 083 N-li 19 mart 1992 - ci il tarixli əmrinə əsasən Eldar Bağırov adına 845 saylı Ağdam ərazi müdafiə batalyonu təsis olundua. Əmrə əsasən 21 mart 1992- ci il tarixdən Bağırov Allahverdi özünü batalyonun komandiri elan etdi. Onun əmrinə əsasən isə batalyonun qərargah rəisi Natiq Əhmədov, batalyon komandirinin müavini mayor Barat Quliyev, qərargah rəisinin müavini Abdullayev Yaqub, təchizat rəisi Behbudov Hüseyn, rabitə xidmət rəisi Bağırov Elşən, avtomobil xidmət rəisi Mamedov Sabir, ərzaq təminat rəisi Əliyev Tahir, yanacaq xidmət rəisi Əliyev Ədalət, geyim xidmət rəisi Mamedov Yahya, maliyyə xidmət rəisi Səfərov Rizvan, tibb xidmət rəisi Şükürov Nizami təyin edildi. Silah və texnika çatışmazlığı vardı.Onunla əlaqədar Barat Quliyev və Akif Nağıyev Bakıya, Müdafiə Nazirliyinə ezam olundular. Barat Quliyev xeyli hərbi silah, sürsat və bir necə maşınla geri döndü.

- Söhbət təbii ki, 1991-ci ildən gedir.

.

- Bəli… Akif Nağıyev isə Respudlika toplanış məntəqəsindən 80 nəfər yeni çağrışçı ilə döndü. Sevincimizin həddi- hüdudu yox idi. Amma yenə silah qıtlığı vardı. Xalq həmişə ordusunun arxasında dayanır.Ayrı-ayrı şəxslər öz hesablarına silah və ərzaq təminatına köməklik göstərirdilər.Rusiyada bizneslə məşğul olan Ağdamın Poladlı kəndindən olan Mamedov Mikayıl İmran oğlu biznesini buraxaraq şəxsi vəsaiti hesabına avtobus və müxtəlif sursatlar alaraq batalyona bağışladı.

Özü isə bölük komandiri kimi döyüşlərdə iştirak etdi. Belə fədakar insanların sayəsində Ağdam instrumental zavodunda iyirmi stvollu qrad qurğusu düzəltdirərək silah arsenalımızı artırdıq. Batalyon dörd bölükdən ibarət yaradıldı və ştat cədvəli üzrə bölük komandirləri və sonrakı komandir və əsgər heyəti ştatı təsbit olundu. Eyni zamanda batalyonda artilleriya batareyası, kəşfiyyat taqımı, rabitə taqımı, təchizat taqımı,mina axtaranlar taqımı, minamyot taqımı, həkim məntəqəsi və tibb taqımı yaradıldı.

Bütün bu işlərdə Barat Quliyevin müstəsna rolu oldu. Batalyon üzvlərinin hamısı tibbi baxışdan keçirildı.Beləliklə Ağdamda 836 saylı batalyondan sonra ikinci həqiqi hərbi hissə yarandı və ciddi təlimlər başladı. Az bir zamanda batalyon mükəmməl polk səlahiyyətli batalyona çevrildı. Batalyon bəzən əhalidə ruh yüksəkliyi yaratmaq üçün rayon mərkəzindən nizami qaydada keçidlər edirdi. Təlimdə və düşmənə qarşı keçirilən ilk əməliyyatlarda təcrübə toplayan batalyon mükəmməlləşdi.Çoxlu cəsur döyüşçülər yetişdi ki, sonrakı yazılarımızda onlardan bəhs olunacaq. Batalyonda olan dörd bölükdə müxtəlif rayonlardan gəlmiş könüllülər olsa da, dördüncü bölüyün əsgərlərinin əksəriyyəti cəsur balakənli gənclərindən ibarət olduğu üçün onlar "balakən qartalları" adı ilə məhşurlaşdı. 3 -cü bölüyün bir hissəsi isə qubalı igidlərdən ibarət idi.

Rayonlardan könüllü əsgərlər gəlməkdə davam edirdi. Könüllülərlə yanaşı , batalyona respublika toplanış məntəqəsindən yeni hərbi xidmətə çağrılan əsgərlər də gətirilirdi Bu dəfə mən qərərgah rəisinin köməkçisi kimi ezam olunaraq respublika toplanış məntəqəsindən 30 nəfər gənc cağırışçılarla döndüm.BuOnların təlimi, silahla davranışı, hərbi qaydaların öyrədilməsi ilə batalyona könüllü qoşulan Ağdamın və respublikanın tanınmış samboçuları Mübariz İbrahimov və Nazim Səfərov məşğul olurdular.Onların əməyi sayəsində gənclər əsl döyüşcü kimi yetişirdı.Həmin gənclərdən bəziləri hərb sənətini seçib.

Hal -hazırda xidmətdə olanları var. Təlimlər müəyyən vaxta qədər keçirildikdən sonra andiçmə mərasimi təşkil olunurdu.And içən gənclər yaşlı döyüşçülərin yanında mətinləşirdilər. Batalyon hər cəhətdən ərazidə ən nümunəvi batalyona çevrilmışdi.Müdafiə Nazirliyindən kömək və tövsiyələr vermək üçün gələn komissiya batalyonun işini yüksək qiymətləndirdi və sıralarında mən də olmaqla bir necə nəfərə zabit rütbəsi verməklə həqiqi xidmətə cağrılmaq əmri hazırlamağı tövsiyə etdi. Bir neçə nəfərə Müdafiə Nazirliyi tərəfindən zabit rütbəsi verilərək vəzifələrə təsdiq edildi. Mən ilk Azərbaycan ordusunun zabiti paqonunu daşımağı şərəf hesab edirəm.

Batalyon bölgədə nümunəvi hərbi hissəyə çevrilmlşdi.Az vaxtda xeyli təlimlər nəticəsində əsgərlər arasında nizam - intizam güclənmişdi. Batalyonun otuza yaxın şəhidi olmaqla,aşağıda adları göstərilən üç şəhid Milli Qəhrəmanı olmuşdur 1.Bağırov Allahverdi Teymur oğlu 2.Əhmədov Mübariz Əlizadə oğlu. 3.Qasımov Muxtar Cahid oğlu. Batalyon könüllü hərbi hissə kimi ləğv olunana qədər bir çox uğurlu əməliyyatlar keçirib. Düşmənə qan uddurub. Batalyon 12 iyun 1992- ci il tarixdə ilk uğurlu hücumu ilə beş kəndimizi erməni işğalından azad etdi və həmin hücumda komandir Allahverdi Bağırovu və bir neçə igid doyüşçüsünü şəhid versə də, döyüş əzmini itirmədi. Gələn yazılarımızda döyüşçülərimizin igidliyi və baş verən digər hadisələrdən bəhs edəcəyəm.

Bəli, Birinci Qarabağ Müharibəsində ordumuz var idi.Primitiv silahlarla düşmənin qarşısında igidliklə dayanmışdı, cənab Çingiz Abdullayev bəy. Batalyonun yetirmələrindən Murov qartalı ləqəbi qazanmış Raqub Orucov briqada komandirliyinə qədər yüksəlmiş, aprel döyüşlərində şəhid olmuşdu.44 günlük Vətən Müharibəsində bizim batalyonun yetirmələri də döyüşərək şəhid olmuşdular Onlar barəsində sonra söhbət açılacaqdır.

- Söhbətimizin qalanı qalsın gələn saylarımıza! Əziz oxucularımız, bizi izləyin...

 Əntiqə Rəşid