FƏRQANƏNİN ŞEİRLƏRİ

VAQİF YUSİFLİ
60177 | 2013-01-12 02:24
Çağdaş poeziyamızın mənzərəsindəqadın yazarlarımızın da öz yeri var. Xüsusilə, son illərdə onlarınarasında istedadlıların sayı əvvəlkionilliklərlə müqayisədə xeyli artmışdır. Bu qadın yazarlar içərisində FərqanəMehdiyeva xüsusilə seçilir.

Bir şair kimi onun özünəməxsus fərdi keyfiyyətləri eləilk şeirlərindən diqqəti cəlb edirdi. Sonralar, bu keyfiyyətlər onunüslubuna çevrildi və Fərqanə bizim müasir poeziyada öz səsi, nəfəsi, poetikədası olan bir şair kimi tanındı.

Budur, Fərqanənin bu il "Adiloğlu" nəşriyyatı tərəfindən çap olunan "İkimiz darıxsaq..." şeirlər kitabı qarşımdadır. Burada Fərqanənin ən seçmə şeirləritoplanıb və onu "Seçilmişşeirlər" toplusu daadlandırmaq olardı.

Fərqanə az yazır, amma bu, yalnız kəmiyyət göstəricisidir. Onun azyazmasının şeirlərinin poetik səviyyəsinə heç bir aidiyyəti yoxdur.

Onun şeirlərində mövzu kasadlığı görməzsən. Əsasən qadınduyğularından doğan mövzular var ki, onu digər qadın yazarlarımızıntematikasında da görə bilərik: anaya həsr olunan şeirlər, ev-məişət,gün-güzəran qayğılarından doğan şeirlər, Vətən məhəbbətini ifadə edən şeirlər,təbiət şeirləri, sevgi şeirləri, bu günlərin həqiqətini ifadə edən şeirlər.Amma hansı mövzuda yazırsa-yazsın, Fərqanə o şeirdə özünəməxsus poetik manerasıilə seçilir. Bu özünəməxsusluq nədə təzahür edir?

Birincisi; Fərqanəni bir şair kimi səciyyələndirən xüsusiyyətlərdənbaşlıcası onun özünəməxsus şair deyimidir. O, şeirlərini həyəcansız ifadə edəbilmir. Yəqin şeirlərini yazanda da belə həyəcanlanır. Bu həyəcan, içəridəngələn fırtınalar hissə-hissə onun misralarına, bu misraların ahənginə çökür.Amma bütün bunlar qışqırıq deyil, sadəcə, poetik həyəcanlar, duyğulardır.

Fərqanənin bir silsilə "analı"şeirləri var. Təbii ki, Azərbaycan poeziyasında minlərlə anaya həsr olunan şeirvar, amma yüksək poetik səviyyəni əks etdirən analı şeirlərin sayı çox azdır.Sevinməli haldır ki, Fərqanənin ana mövzusunda yazdığı şeirlər həmin o yüksəksəviyyəni əks etdirir. Fərqanə ananı vəsf edəndə də, onun gün-güzəranından,övladlarına məhəbbətindən söz açanda da, ölümündən təsirlənib kədərliduyğularını oxucusu ilə bölüşəndə də münasib poetik ifadələr, obrazlar,detallar tapır və çalışır ki, təzə söz deyə bilsin. Məsələn, "Qırmızı geyinə bilməyir anam" şeirində Ana obrazı ilə Qırmızıgeyim arasında poetik təzad qüvvətli bir şeirin yaranmasına səbəb olur:

Mən özüm bilirəm, nədi dərd-səri,

Bir sümük qalıbdı, bir də ki, dəri.

Nə az, nə də ki çox 41-dən bəri,

Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

Gözüylə gördüyü qan-qada qalıb,

Qardaş pencəkləri mıxçada qalıb,

Nişan üzükləri boxçada qalıb,

Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

Bir saçın ağ hörüb, bir qara qızlar,

Anamın yaşıdı o qarı qızlar,

Görür ki, saralıb qara kağızlar

Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

Bağrının başında yara dağ kimi,

Dolanır boynuna qara bağ kimi,

Neyləsin, dərdi var Qarabağ kimi,

Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

Məni də geyməyə qoymayır Anam..

Ümumiyyətlə, Fərqanə ən yaxşı şeirlərində obraz yaratmağa can atır vəbuna nail ola bilir. Vaxtilə mən onun "Təndir"şeirini xüsusi qeyd etmişdim və yazmışdım ki, bu, Fərqanənin ən uğurluşeiridir. Uğurunu onda görürdüm ki, Fərqanə elin müqəddəs od yeri-bərəkət yeriolan Təndiri poetik obraz səviyyəsinə qaldırmışdı. Təndirlə bağlı bizim poeziyadailk dəfə ən gözəl şeirin yazıldığının şahidi olduq. Ancaq bu şeirin məziyyətini təkcə şairinTəndir obrazını mükəmməl yaratmasında axtarmaq doğru olmazdı. Şerin bir uğuruda orada mükəmməl Ana obrazının yaradılmasıdır. Təndir və Ana! Şeirdə bunlar müştərəkləşərəkvahid obraza çevrilir.

Bu uzun-uzadı ömür yolunda

Anamla qoşaca çalışıb təndir.

Ələ düşməyəndə kibrit əvəzi

Anamın içindən alışıb təndir.

Əyninə özgə don geyməyən anam

Təndir tüstüsündən yüz don geyinib.

Başını bir kəsə əyməyən anam,

Təndirə çatanda min yol əyilib.

Doğma anasıtək sevib təndiri,

Könlünə şipşirin ovqat olubdu.

Anam getməyəndə təndirə yaxın

Təndirin sinəsi çat-çat olubdu.

Adətən, qadın yazarlarımızın şeirlərində ictimai motivlər o qədər dəgüclü olmur, yəni qabarıq nəzərə çarpmır. İctimai motivlər dediyimiz oanlayışlar onların şeirlərində çox zaman birbaşa deyil, şəxsi, subyektivduyğulardan keçir. Məsələn. Fərqanə "Sevgi şeirləri yaza bilmirəm" şeirində çox açıqca bildirir ki,"Yazıramyurd-yuva, Vətən dərdimi, Sevgi şeirləri yaza bilmirəm". Fərqanə Vətəni birbaşatərənnümdən, mədh eləməkdən qaçır. Onun şeirlərində Vətən obrazı daha çoxmetaforik planda nəzərə çarpır. Vətən Anaya, Vətən ocağa, Vətən edam olunanŞairlərə, Vətən ağsaçlı müdrik qocalara bənzədilir. Belə bir Vətən şeiri də var Fərqanənin:

Kimin dilini kəsirlər,

Kimi dindirirlər, Vətən.

Kimi yuxarı qaldırıb,

Kimi endirirlər, Vətən.

Yuxu görmüşəm sübh çağı

Eh, kimə töküm acığı.

Səhərdən yanan ocağı,

Axşam söndürürlər, Vətən.

Göz çıxar baxasan yola,

Üz tutub qaçasan yola.

Qoymurlar çıxasan yola,

Durub döndərirlər, Vətən.

"Laçınsız laçını oynama, qardaş!" şeirinin adı elə vətənpərvərlikduyğusu ilə köklənib. Şeirdə belə misralar var: Dözməz əsirlikdə əsirqız-gəlin, laçınsız laçını oynama, qardaş! Soyut, ürəyini kaman. Tarınla,Çaldır "Kərəmi"ni dərd-azarınla. Yanına salınmışqanadlarınla, Laçınsız Laçını oynama, qardaş!

Fərqanənin şeirlərində əvvəldən axıra qədər bir ŞAİR obrazı ilə dəqarşılaşırıq. Əlbəttə, bu obrazın prototipi elə Fərqanə özüdür desək, yanılmarıq.Ancaq bununla yanaşı, təkcə Fərqanəyə yox, həm də bütün həssas, kövrək, incəqəlb sahibi olan qadın yazarlarımızın hamısına aiddir. Biz bu ŞAİR obrazı iləbağlı şeirləri oxuduqca XXI əsrdə yaşayan zəriflərimizin mənəvi tərcümeyi-halı,hiss və həyəcanları, sevgi duyğuları, vətənpərvərlik hissləri, gün-güzəranı,məişət qayğıları ilə tanış oluruq. Gözlərimizin qarşısından belə səhnələrkeçir: "Tükənib evimdənə desən elə, Gəlhagəl dediyin su kimi axmır. Bükülüb bir küncəutandığından Çörək qazanım da üzüməbaxmır". Adi maddiehtiyacın dilə gətirilməsidir bu. Amma bu misralar onun şeirlərində tək-tükdür.Ən başlıcası, mənəvi ehtiyacdan doğan hallardır. Budur, o dərdlər:

Dərdimiz çoxdu, yazırıq,

Ta ağ qoymağa yer yoxdu.

İmza artır kağız üstə,

Vərəq qoymağa yer yoxdu.

Bir baxın ha köçümüzə,

Güvənmədik gücümüzə.

Çulu çıxan içimizə

Yamaq qoymağa yer yoxdu.

Bax beləcə sürün, axsa,

Əl tutub yeridən yoxsa,

Çobanı sürüdən çoxsa,

Çomaq qoymağa yer yoxdu.

Nə fərqi var beş-birmişik,

Canı cana gətirmişik.

Başımızı itirmişik,

Papaq qoymağa yer yoxdu.

Bir sözlə, Fərqanənin lirik qəhrəmanı həm də bizim əsrdaşımızdır vəonun taleyində də bu günlərin narahatlığı, nigarançılığı, mütərəddid hallarıözünü büruzə verir.

Fərqanə öz üzərində işləyən və bunun nəticəsi kimi şeirdən şeirəaz-az, kitabdan kitaba addım-addım qabağa gedən şairlərdəndir. "Söz üstündə titrəyir" ifadəsini onun əksər şeirlərinəaid eləmək olar. Ən başlıcası budur ki, Fərqanə sözləri şeirə, şeiri dəpoeziyaya çevirə bilir. Deyəndə ki: "Bu dünya sən boydadı, Qalmışam hara gəlim?" -iki misranın yaratdığı bu obrazda dahi Füzulidən gələn bir havanınəsdiyini görürük. Yaxud: "Ayağın altında yer qaçıbdırsa,Gəl keç ürəyimdən yol əvəzinə" -nə qədər şairanə deyimdir.Yenə həmin şeirdə: "Baxışım səpilir sənsiz yollara, Pəncərəm açılmır ürəyim kimi"- bu misraları ancaq əsl şairyaza bilər.

Fərqanənin sevgi şeirləri də özünəməxsusluğu ilə seçilir. Buşeirlərdə sevgiyə həssas, kövrək, həzin bir qadın ürəyinin çağırışları ifadəolunub, eyni zamanda sevgiyə ağlın gözüylə baxmaq da hiss edilir.

Lirik qəhrəman bir tərəfdən deyir ki: "Qaçaram yoluna ayağıyalın, Bilsəm ki, qismətim sən olacaqsan" - adi bir hissdir, yaxud: "Gəl məni aldatma, ay dəli şeytan,Onsuz da qovrulub dilim sevgidən"-bu da adi duyğu, adi bəyandır. Amma deyəndə ki: "Təzə mənzilin mübarək! Gəlibcanıma köçmüsən!"- burada artıq təzə bir ifadə ilə qarşılaşırsan. Ümumiyyətlə, Fərqanənin sevgişeirlərində SEVGİ BİR ƏBƏDİ HİSS timsalındadır. Qurtarmaq bilmir bu hiss.Ölənəcən səninlə vardır. "Dünyanın axırına çatıb qayıtdım, Mən sənin ömrünə çata bilmədim".

Elə düşünürəm ki, Fərqanə Mehdiyevanın şair tərcümeyi-halında da birbitməzlik var. Onun şair ömrü üzü gələcəyə yol gedir və ona uğurlar arzulayaq!

Vaqif YUSİFLİ

TƏQVİM / ARXİV