Cadugər keşiş və nur simalı ravvin – Fotoreportaj
Azərbaycan tolerant ölkədir. Lakin Rav Avram bu anlayışı düzgün hesab etmir. O deyir ki, tolerant olmaq başqa dinlərə qarşı dözümlü olmaq deməkdir ancaq: "Biz Dağ Yəhudiləri icması bütün dinlərə hörmət edirik, hansısa dinə qarşı dözüm nümayiş etdirmirik. Dinlərə dözmək yox, hörmət etmək lazımdır. Allahın üç müqəddəs kitabı var. Biz də çalışırıq ki, bizə endirilən kitaba (Tövrata) hörmət və sevgi bəsləyək. Roşa-Şanay və Rim-Küpum kimi müqəddəs bayramlarımız var”.
Bu
xüsusi günlərdə Yəhudi icması Bakının Nəsimi rayonu ərazisində yerləşən Dağ Yəhudilərinin
Sinaqoquna yığışırlar. Sözü gedən ünvana iki dəfə yollandım. İlk baş çəkdiyim
gün yuxarıda qeyd edildiyi kimi, yəhudilər üçün müqəddəs sayılan Yom-kipur
bayramı gününə təsadüf etdi. Həmin gün İsrail səfirinin və bir çox qonaqların gəlməsi
gözlənilirdi. Reportaj hazırlamaq istədiyimi öyrənəndə buna hörmətlə
yanaşdılar, lakin bildirdilər ki, bu gün bayramdır, görkəmli şəxslər qonağımız
olacaq. Başqa vaxt gələrsiniz. Əslində Allahın evinə təşrif buyuran birini geri
qaytarmağın nə qədər doğru olduğunu dərk edə bilmirdim. Necə deyərlər,
əli boş geri qayıtdım.
Növbəti dəfə gəlişimiz həftənin şənbə gününə təsadüf
etsə də, ümid edirdik ki, adi günlərdən biri olacaq və biz
reportajımızı hazırlaya biləcəyik. Təəssüf, bu dəfə də bayram idi – Roşa Şanay
bayramı. Ravin bildirdi ki,
bu xüsusi bir gündür, hər
şənbə qeyd olunur. Təəssüf edirəm ki, sizə kömək edə bilməyəcəm. Səbəbini
soruşanda maraqlı cavab eşitdim. Sən demə,
"Roşa-Şanay”ın özəlliyi ondan ibarətdir ki, bu gündə heç bir iş görmək olmaz.
Sinaqoqa daxil olmamışdan öncə elə hesab edirdim ki, bundan öncə gəzdiyim kilsə
və məscidlərdəki kimi birbaşa ibadət salonunu görəcəm. Ancaq tamam fərqli mənzərə
ilə rastlaşdım. Heydər Əliyev fondunun dəstəyi ilə 2011-ci ildə tikilmiş sinaqoqun
içərisində onların ayrıca ofisləri də var idi. Rəhbər mənim muxbir olduğumu biləndə
ikinci mərtəbədə yerləşən ofisinə dəvət etdi. Elə orada öyrəndim ki, bayramla əlaqədar
olaraq gəlişimiz uğursuz nəticə verəcək. Onların dini ayinlərinə görə hər hansı
bir iş görmək bu bayramda xüsusi olaraq günah
sayılır.
Nəysə...
Ataların sözünə qulaq asıb üçüncü dəfə həmin ünvana yollandım. Bu dəfə
atalarımızın haqq üzünün şahid olmuşdum. Sinaqoqda dayanan mühafizəçidən
tutmuş işçilərə qədər artıq hər kəs məni tanıyırdı,
bircə ravvindən başqa. Müsahibə
almaq üçün ən lazımlı adam o idi. Məni
xoş üzlə qarşılayıb ravvinlə tanış etdilər. Adı Avram idi. Rav Avram haqqında təəssürat
yaratmaq üçün əvvəlcə onu qeyd etməliyəm ki, bundan öncə baş çəkdiyim katolik
kilsəsinin patriarxından fərqli olaraq
saqqal düzümü bizim axundların saqqalından fərqlənmirdi. Sadə geyimli ravın səmimiyyəti
də diqqətimi cəlb etməyə bilməzdi. Təbii
ki, mən ora başqa dinin təmsilçisi kimi yox, qəzet müxbiri kimi getmişdim.
Müsahibim
deyir ki, sizin hər dəfə gəlişiniz bayram gününə təsadüf
edib. Ümumiyyətlə bizdə hər şənbə günü Roşa-Şanay bayramıdır. Gün ərzində 3 dəfə
ibatət etdiklərini söyləyən Rav bildirdi ki, ibadətlər səhər saat doqquzun
yarısı, günorta dörd
radələrində, axşam ibadəti
isə günortadan bir saat sonra edilir. Bayram günləri səhər namazından
sonra qonaqlara yemək verilir:
"Bu zaman hər hansı ədvanın yanında mütləq bal
da olmalıdır. Bal firavanlıq rəmzini daşıyır. Bundan əlavə biz hər şənbə axşam
saat səkkiz radələrində başlayaraq 26 saat ərzində oruc tuturuq. Həmçinin uzun
müddət dayanmadan ibadətlə məşğul olur, dini kitabları oxuyuruq. Bu, bəzən 7-8
saat vaxt aparır. Yəhudilərin müsəlmanlarla oxşar tərəflərinin olduğunun fərqinə
varmaya bilməzdim. Söhbətimiz əsnasında söylədim ki, dinlərimiz arasında
oxşarlıqlar çoxdur. O isə cavabında Yəhudi və İslam dinləri arasında ən böyük və
vacib oxşarlığın təkallahlıq olduğunu söylədi: "Ola bilsin ki, digər ayinlərdə
yaxınlıq olsun ancaq onların yerinə yetirilməsində böyük fərq var”.
Sinaqoqun
çıxışında hətta üzərinə "Sadaqo” yazılmış sədəqə qutusu gözümə dəydi. Rav Avram
deyir ki, bura gələn insanlar həmin qutuya pul atırlar. Yığılan məvaciblərin nələrə
xərcləndiyini soruşanda isə cavab verdi ki, əsasən sinaqoq
üçün xərclənir. Bəlkə də bir qədər uzaq din olduğu üçün
ravın həmin qutu barədə dediklərinə şübhə etməyə bilməzdim. Bizim məscidlərdə
qoyulan eyni funksiyalı qutuların içərisindəki qənimətlərin hara getdiyi barədə
çox söhbətlər eşitmişik.
Sinaqoqda cadu edilərmi?
Bu sual
heçnədən yaranmayıb. Hər alda əvvəlcə eşitdim, daha sonra rus kilsəsində bunu şahidi
oldum.
Qeyd
etdiyim kimi, bir müddət öncə Bakının "28
may” metrosu yaxınlığında yerləşən katolik kilsəsinə də
getmişdim. Məni sinaqaoqa aparan səbəb bu kilsədə eşitdiklərim olduğu
kimi, patriarxla görüşməyə vadar edən səbəb də var idi – cadu.
Əslində cadunun
qeyri-məscid, qeyri-kilsə və qeyri-sinaqoq bir məkanlarda - gizli yerlərdə
edilməsi ilə bağlı düşüncələrə sahib idim. Ona görə də kilsələrdə
bu işlə məşğul olunduğunu öyrənəndə təəccüblənmişdim. Paytaxtdakı dini mərkəzlərlə
bağlı reportaj hazırlamağım üçün əsas motiv bu olsa gərək.
Ən əsası
onu deyə bilərəm ki, Katolik kilsəsində xristianlardan çox müsəlmanlar rastıma
çıxdı. Elə kilsədə olanlar haqqında mənə məlumat verən də müsəlman idi. İçəri girib kənarda quraşdırılmış skamyaların
birində əyləşdim. Tamaşa etdiyim mənzərə həm maraqlı həm də təəccüblü idi. Təsəvvür
edin ki, buraya gələn müsəlmanlar sanki təcrübəli xristianlar
kimi ibadət edirdlər. Əvvəlcə öz məvacibləri hesabına şam alır, daha sonra həmin
şamları İsanın şəkli önündə yandırıb dua edirdilər. Təbii ki, oxuculara da
maraqlı gəlir ki, kilsədəki müsəlmanları necə
tanımaq olar? Əslində bu çox sadədir: "Hər şey onların şamı yandırıb İsanın
önündəki şamdana bərkitdikləri ana qədərdir”. Bundan sonra əsl müsəlmanlara xas
olan hərəkətlə - əllərini
göyə açıb dua etməyə başlayırlar”. Yəqin bu, məscidə gəlib mindaş qurmaq qədər çətin
deyil. Daha sonra gəlib yanıma əyləşən Aidə xanımla söhbətim zamanı əsl həqiqətlər
aydın olmağa başladı. Bilmirəm bəzi müsəlman təbəqələrimizin bunu necəsə sadə şəkildə
qəbul edir, ancaq mən elə düşünürəm ki, bu cahilliyin katastrofik həddidir.
Eyni dinə qulluq etdiyim həmsöhbətim deyir ki, onlar buraya çox vaxt dua etməyə
gəlirlər: O şamları satanlar də elə bizimkilərdir. Bəzi vaxtlar bura cadu etəmək
üçün gələnlər də var. Bunun sadə üsulu var: istədikləri
adamın şəklini gətirib keşişə verirlər, o da
rus dilində bir-iki
dua oxuyub həmin şəklin üzərinə su səpir. Beləliklə cadu etmə prosesi bitmiş
hesab olunur.
- Siz
də cadu etdirirsiniz burda?
- Yox,
qətiyyən, mən cadu etməyi xoşlamıram, axı nəyə görə kiminsə
evini yıxım? Bura da məscid kimi Allahın evidir, burada pislik etmək doğru
deyil.
- Caduya
inanırsınız...
- Hə
əlbəttə inanıram, hətta sizə deyim ki, yəhudilərin
sinaqoqu var, yaxınlıqda yerləşir, orada da cadu
edirlər, özü də yəhudi cadusu güclü olur ha..
Hər
halda bu qadının dediklərinə təəccüblənməyə bilmirdim. Ancaq çalışırdım ki,
buna adi hal kimi baxım. Aidə xanım əlindəki dəftərdə nəsə oxuyurdu. Orada nə
yazıldığını soruşanda dedi ki, bunu onun üçün keşiş yazıb: "Keşiş dedi ki, bu
duanı ancaq kilsədə oxuya bilərsən, başqa məkanda oxusan təsiri olmayacaq. Mən
də nəvəm üçün gəlmişəm bura, hər gün gəlib
oxuyuram ki, bir köməyi dəysim. Nəvəm xəstədir, ümidim də qalıb bu kilsəyə”.
Sinaqoqun
ravvini cadu ilə bağlı sual ünvanlayanda gülürdü: "Yox qətiyyən!.. Digər
sinaqoqları deyə bilmərəm ancaq biz buna yol vermirik. Necə ki, İslama
ziddir, eləcə də bizdə cadu etmək yalnış
əməl hesab olunur. Doğrudur, dua üçün gələnlər var. Kimsə xəstə olur, yaxud
kiminsə xəstəsi olur, gəlir yanımıza ki, onlar üçün dua oxuyaq. Bunu Allah üçün
edirik. Bəzən elə olur ki, bir müsəlman gəlir yalvarır ki, cadu edək. Nə qədər
təəccüblü görünsə də belə bir maraqlı hadisələrlə üzləşmişik. Biz də məcbur
olub yaxınlıqda yerləşən digər sinaqoqun yolunu götəririk ki, gedin orada sizin
üçün cadu edərlər.
- Edirlər
orda?
- İnanmıram.
- Bəs
niyə cadu məsələsində sinaqoqların adı çəkilir?
- Azərbaycanda
bir neçə sinaqoq var, Qubada da var. Ola bilsin məzhəbimizdən kimsə bu günah əl
atıb.
Rav
Avram deyir ki, bu cür cahillikdən doğan hallar dinimizin nüfuzuna xələl
yetirir: "Yəhudi dininə maraq və etiqad səviyyəsi yüksəkdir. Biz dinimizə qarşı
mühavizəkarıq. Əgər kilsələrdəki, kimi dindən kommersiya məqsədi ilə istifadə
etsəydik, halımızın nə vəziyyətə düşəcəyini təsəvvür edə bilmirəm”.
- Maraqlıdır,
sizə yaxınlaşıb dininizi qəbul etmək istəyənlər olubmu?
- Əlbəttə,
çox olub, hətta onların
arasında müsəlmanlar da
var. Ancaq biz buna razı olmamışıq. Bəzən olub ki,
istəklərini geri qaytardığımız təqdirdə aramızda mübahisə yaranıb. Yəhudi
dinini sıfırdan başlamaq çətindir. Bu sadəcə gəldim və yəhudi oldum kimi sadə
proses deyil. Digər tərəfdən isə razı olmarıq ki, müsəlman yəhudi olsun. Hər kəsin
öz dini ayinləri, öz təriqəti var. Biz ata-babalarımızdan görüb yəhudi olmuşuq.
Eləcə də digər dinilərdə belədir.
Cadu və fal var amma...
O ki
qaldı İslamda caduya göstərilən münasibətə,bununla
bağlı qəzetlərin birində AMEA Əlyazmalar
İnstitutunun əməkdaşı, dinşünas Hacı Musarza Heydərovun fikirləri rastıma
çıxdı. O deyir ki, cadunun İslamdan əvvəl mövcud olan bir elm olub. Onun
sözlərinə görə, bəzi zəruri hallarda cadunun təsirini "Fələq” və "Nas” surələri
ilə ləğv etmək olar.
"Cadu
elə bir elmdir ki, insanlar daim ondan yararlanıb zamanı qabaqlamaq istəyirlər.
Peyğəmbərin özünə də cadu edilib. Onda Allah-təala əmrinə görə, "Fələq” və
"Nas” surəsini oxudu, cadu qüvvədən düşdü. Cadu və fal var, amma onun ardınca
düşmək məsləhət deyil”.
Səbuhi
Rəhimli isə imanı olan kəsə cadunun təsir etmədiyini deyir: "Kimsə deyirsə ki,
mənə cadu ediblər, deməli onun imanı yoxdur”.
Sinaqoq və kilsələrdə dini ehramların nə dərəcə yerinə yetirilməsi bizə və sizə aydın oldu. Maraqlı məqamlara da rast gəldik. Bu məqamlar cadugər keşişlərin və təkzib edən ravın simasında əks olundu. Buna görə dinlərə qarşı düşüncələrinizi qarışdırmaq niyyətimiz də yoxdur. Azərbaycan tolerant – yəni dinlərə qarşı dözümlü dövlətdir. Onun tolerant ölkə olmasını isə ümid edirik ki, bu yazıda göstərə bildik. Xalqımızın müsəlman nümayəndələri dini icmalara qarşı nəinki dözümlü, hətta qeyri-rəsmi şəkildə xristian və ya yəhudi icmasına qoşulmalı olduqlarını da göstərdilər. Hər halda dinlərə etiqat məsələsi gərək yerində olsun. İnsan bədəni hər iki dini birdən götürə bilməz...
Rüfət Soltan