Bakı 16°C 
Bizim günlərdə bəzi sözlər və anlayışlar ilkin mənasını bir qədər dəyişib. Bəs, görən əqidə deyəndə nəyi nəzərdə tuturuq, indi bu söz hansı tutuma malikdir? Ətrafımızda əqidə adamına tez-tez rast gəlmək mümkünmü? Onu da moda bilib, libas kimi hər mövsümdə dəyişənlər çoxaldıqca bəlalarımız da artır. Ona görə kiçiklərə böyüklük yox, böyüklərə kiçiklik etmək dəbdədir. Əyri qulaqlar düz sözü qəbul etmir. Hər dövr, ictimai-siyasi mühit öz ideologiyasını diktə edir, əksər insanlar da ona uyğun formalaşır. Bir vaxtlar Rusiyanın hansısa ucqar kəndində həyətlərindəki zirzəmidə gizlədilən taxıl çuvallarınn yerini bolşeviklərə göstərib atasını satan Pavlik Morozovu əqidəli pioner kimi sovet gənclərinə nümunə göstərərdilər. Otuzuncu illərdə Cavidin, Müşviqin üzünə duranları, duz-çörək kəsdikləri qonşularından, qohumlarından NKVD-yə donos yazanları qeyrətli vətəndaş, vətənpərvər adlandırırdılar. Almanlar gələndə polisay kimi xidmət göstərənlərə vaxtilə vətən xaini deyərdilər. Sovetlər dağılandan sonra onları kommunizmə qarşı mübarizlər kimi təqdim edənlər də tapıldı. Dedilər ki, onlar millətə yox, sosializm quruluşuna düşmən olublar. Sən demə, polisayların da öz əqidəsi var imiş, onlara "satqın" demək olmaz imiş. Rəhmətlik Mirzə Əli Möcüz demiş:
"Mən nə bilim qarğa xoş
avaz imiş,
Bayquşa bayquş demək
olmaz imiş".
40-50-ci illərdə elə raykom katibləri olub ki, öləndə evlərində tabutun altına salmağa xalça tapılmayıb. 60-70-ci illərdə katiblər görmüşük ki, indiyə kimi nəvələri, nəticələri onlardan qalan mirasla rahat dolanır. Bir ölkənin, bir quruluşun içində hərəsinin öz zamanına uyğun həyat fəlsəfəsi, ona uyğun həyat tərzı, şəraitə görə əqidəsi olub. Bu karvanlar nə qədər sarvan görüb... Az gedib, çox gedib, dərə-təpə düz gedib, çox şeyi özlərinə yük edib harasa daşıyıblar, aparıblar. Bəlkə, hansısa ləziz təamlardan karvanbaşı daha çox dadıb. Başqaları problemlər səhrasında qızmar günəş altında yananda o, kölgəlikdə daldalanıb. Yollarını azdıqlarını belə anlamayıb. Bəziləri heç mənzil başına yetməmiş səhradamı, çöldəmi, kabinetdəmi, məhbəsdəmi vida edib bu dünyaya. Karvan qalıb, sarvanlar gedib. Gəlməkdən daha çətin imiş bu dünyadan adam kimi getmək...
Tarixə düşmək, dünyada əbədi qalmaq hökmdarların ən böyük arzusu olub. Bunun üçün müharibələr, qətliamlar, xəyanətlər törədilib. Kimi ədalətli əməlləriylə, kimi zülmkarlığıyla öyünüb. Möhtəşəm şəhərləri yandırmaqla yaddaşlarda qalmaq, kəsilən başlardan qüllə ucaltmaqla əbədiyyətə qovuşmaq istəyənlər də məlumdur. Güclü, zəif hökmdarlar tez-gec saraylardan köç edir, hakimiyyət əvvəl axır dağılır, başqalarına keçir, sərhəd zolaqları vaxtaşırı dəyişir. Rəiyyətə zor tətbiqi, millətə hədə-qorxu gəlmə üsul-idarəsi kimlərinsə taxt-tacda qalma müddətini uzadıb da, azaldıb da, amma zülmkarın hakimiyyətinə inam, rəğbət, məhəbbət yaratmayıb. Dövlətə inam sosial ədalət prinsipi var olan cəmiyyətdə yaranar. Dövləti yaradan, hakimiyyəti quran, yaşadan insandırsa, ilk növbədə vətəndaşın aqibətini düşünmək, onun yaşam nəfəsciklərini geniş açmaq lazımdır. Azad insana rəhbərlik etmək qullar səltənətinin hakimi olmaqdan şərəflidir. Mütilik olan yerdə insani keyfiyyətlər göyə sovrular. Miskinlik də yoluxucu xəstəlik kimi, bəzən öz əhatə dairəsini artırar. Adətən çətin məqamlarda insan xarakterinin yaxşı-pis cəhətləri, nəzakət, nəcabət pərdəsi altında illərlə gizlənən pislikləri üzə çıxar. Ən ağıllı, tədbirli adamlar da ətrafındakı adamların əsl simasını ekstremal vəziyyətlərdə görə bilir. Bu, hər zaman belə olub, bazar iqtisadiyyatına keçiddən sonra da belədir. Keçid dövrü də keçib qurtarmır. Çünki bizdə bazar münasibətlərini iqtisadiyyatdan daha çox insani münasibətlərdə tətbiq edirlər. Qanunla bizim məmurlar bizneslə məşğul ola bilməzlər. Əslində, bu düz qərardır. Məmurun konkret məşğul olası vəzifəsi var. Nə qədər vəzifə sahibi öz vəzifə yükünü daşımaqdansa, vəzifənin verdiyi imtiyazlardan qazanan sərvətini daşımaqla məşğuldur. Sovet dövründə də ticarətçilərə, hüquq-mühafizə orqanları işçilərinə maşın almaq, bağ, kooperativ mənzil sahibi olmaq məsləhət deyildi. Onlar da bu əmlakı yaxın qohumlarının adına alıb, sonradan öz halal malları kimi istifadə edərdilər. Hamı bu oyunun nə olduğunu bilərdi. Amma hər kəs mövcud qaydaları gözlərdi. Nazirlər eyni kostyumdan, eyni ayaqqabıdan bir neçəsini alardılar ki, kənardan baxan "gündə əyin-baş dəyişir" deməsinlər. Katib xanımları toy şənliklərinə gedəndə üst-başlarına ərləri nəzarət edərdi ki, zinət əşyaları göz qamaşdırmasın. Axı, ayıb idi. İctimai rəylə o vaxt hamı hesablaşardı. Çox şeylərin üstü abır-həya pərdəsi ilə örtülərdi. İndi bəzi nazirlərın villalarına xarici milyonerlər belə həsəd aparar. Xanımlarının gözəllik salonlarına xərclədikləri parayla neçə ailə saxlamaq olar. İfrat dərəcədə bahalı əşyalardan, geyimlərdən, hədiyyələrdən, toy-düyündən, ailə şənliklərindən mən hələ danışmıram. İndiki məmurların bir qismi biznes sahəsində yetişən adamlardır. Dövlət qulluğunda vəzifə sahibi olandan sonra iş həyatlarıyla vidalaşacaqlarına tövbəmi etdilər? Sahib olduqları şirkətləri adlarından çıxarsalar da gündəlik nəzarətlərindən silməyəcəklər. Axı, onlar təkcə iş deyil, həm də müəyyən əqidə adamlarıdır. Amma hansı əqidənin? Belələrinə yüksək səlahiyyət sahibi olmaq, hər şeydən öncə şəxsi biznes fəaliyyətlərini genişləndirmək, daha da gücləndirmək üçün fürsətdir. Parasız məmurun günü qaradır.
Əvvəllər kəndlinin balası ucsuz-bucaqsız pambıq, üzüm sahələrinə fərəhlə tamaşa edib qürrələnərdi ki, bu torpaqlar bizim rayonundur, kolxozundur, sovxozundur, bir sözlə, hamımızındır. İndi barmağını o istiqamətə tuşlamağa da qorxur. Soruşan tapılar ki, özgənin malında nə işin var? Torpaqlar bölünüb, əmilərin, xalaların, bibilərin arasında.
"Mən nə bilim qarğa xoş
avaz imiş,
Bayquşa bayquş demək
olmaz imiş".
40-50-ci illərdə elə raykom katibləri olub ki, öləndə evlərində tabutun altına salmağa xalça tapılmayıb. 60-70-ci illərdə katiblər görmüşük ki, indiyə kimi nəvələri, nəticələri onlardan qalan mirasla rahat dolanır. Bir ölkənin, bir quruluşun içində hərəsinin öz zamanına uyğun həyat fəlsəfəsi, ona uyğun həyat tərzı, şəraitə görə əqidəsi olub. Bu karvanlar nə qədər sarvan görüb... Az gedib, çox gedib, dərə-təpə düz gedib, çox şeyi özlərinə yük edib harasa daşıyıblar, aparıblar. Bəlkə, hansısa ləziz təamlardan karvanbaşı daha çox dadıb. Başqaları problemlər səhrasında qızmar günəş altında yananda o, kölgəlikdə daldalanıb. Yollarını azdıqlarını belə anlamayıb. Bəziləri heç mənzil başına yetməmiş səhradamı, çöldəmi, kabinetdəmi, məhbəsdəmi vida edib bu dünyaya. Karvan qalıb, sarvanlar gedib. Gəlməkdən daha çətin imiş bu dünyadan adam kimi getmək...
Tarixə düşmək, dünyada əbədi qalmaq hökmdarların ən böyük arzusu olub. Bunun üçün müharibələr, qətliamlar, xəyanətlər törədilib. Kimi ədalətli əməlləriylə, kimi zülmkarlığıyla öyünüb. Möhtəşəm şəhərləri yandırmaqla yaddaşlarda qalmaq, kəsilən başlardan qüllə ucaltmaqla əbədiyyətə qovuşmaq istəyənlər də məlumdur. Güclü, zəif hökmdarlar tez-gec saraylardan köç edir, hakimiyyət əvvəl axır dağılır, başqalarına keçir, sərhəd zolaqları vaxtaşırı dəyişir. Rəiyyətə zor tətbiqi, millətə hədə-qorxu gəlmə üsul-idarəsi kimlərinsə taxt-tacda qalma müddətini uzadıb da, azaldıb da, amma zülmkarın hakimiyyətinə inam, rəğbət, məhəbbət yaratmayıb. Dövlətə inam sosial ədalət prinsipi var olan cəmiyyətdə yaranar. Dövləti yaradan, hakimiyyəti quran, yaşadan insandırsa, ilk növbədə vətəndaşın aqibətini düşünmək, onun yaşam nəfəsciklərini geniş açmaq lazımdır. Azad insana rəhbərlik etmək qullar səltənətinin hakimi olmaqdan şərəflidir. Mütilik olan yerdə insani keyfiyyətlər göyə sovrular. Miskinlik də yoluxucu xəstəlik kimi, bəzən öz əhatə dairəsini artırar. Adətən çətin məqamlarda insan xarakterinin yaxşı-pis cəhətləri, nəzakət, nəcabət pərdəsi altında illərlə gizlənən pislikləri üzə çıxar. Ən ağıllı, tədbirli adamlar da ətrafındakı adamların əsl simasını ekstremal vəziyyətlərdə görə bilir. Bu, hər zaman belə olub, bazar iqtisadiyyatına keçiddən sonra da belədir. Keçid dövrü də keçib qurtarmır. Çünki bizdə bazar münasibətlərini iqtisadiyyatdan daha çox insani münasibətlərdə tətbiq edirlər. Qanunla bizim məmurlar bizneslə məşğul ola bilməzlər. Əslində, bu düz qərardır. Məmurun konkret məşğul olası vəzifəsi var. Nə qədər vəzifə sahibi öz vəzifə yükünü daşımaqdansa, vəzifənin verdiyi imtiyazlardan qazanan sərvətini daşımaqla məşğuldur. Sovet dövründə də ticarətçilərə, hüquq-mühafizə orqanları işçilərinə maşın almaq, bağ, kooperativ mənzil sahibi olmaq məsləhət deyildi. Onlar da bu əmlakı yaxın qohumlarının adına alıb, sonradan öz halal malları kimi istifadə edərdilər. Hamı bu oyunun nə olduğunu bilərdi. Amma hər kəs mövcud qaydaları gözlərdi. Nazirlər eyni kostyumdan, eyni ayaqqabıdan bir neçəsini alardılar ki, kənardan baxan "gündə əyin-baş dəyişir" deməsinlər. Katib xanımları toy şənliklərinə gedəndə üst-başlarına ərləri nəzarət edərdi ki, zinət əşyaları göz qamaşdırmasın. Axı, ayıb idi. İctimai rəylə o vaxt hamı hesablaşardı. Çox şeylərin üstü abır-həya pərdəsi ilə örtülərdi. İndi bəzi nazirlərın villalarına xarici milyonerlər belə həsəd aparar. Xanımlarının gözəllik salonlarına xərclədikləri parayla neçə ailə saxlamaq olar. İfrat dərəcədə bahalı əşyalardan, geyimlərdən, hədiyyələrdən, toy-düyündən, ailə şənliklərindən mən hələ danışmıram. İndiki məmurların bir qismi biznes sahəsində yetişən adamlardır. Dövlət qulluğunda vəzifə sahibi olandan sonra iş həyatlarıyla vidalaşacaqlarına tövbəmi etdilər? Sahib olduqları şirkətləri adlarından çıxarsalar da gündəlik nəzarətlərindən silməyəcəklər. Axı, onlar təkcə iş deyil, həm də müəyyən əqidə adamlarıdır. Amma hansı əqidənin? Belələrinə yüksək səlahiyyət sahibi olmaq, hər şeydən öncə şəxsi biznes fəaliyyətlərini genişləndirmək, daha da gücləndirmək üçün fürsətdir. Parasız məmurun günü qaradır.
Əvvəllər kəndlinin balası ucsuz-bucaqsız pambıq, üzüm sahələrinə fərəhlə tamaşa edib qürrələnərdi ki, bu torpaqlar bizim rayonundur, kolxozundur, sovxozundur, bir sözlə, hamımızındır. İndi barmağını o istiqamətə tuşlamağa da qorxur. Soruşan tapılar ki, özgənin malında nə işin var? Torpaqlar bölünüb, əmilərin, xalaların, bibilərin arasında.
