ORALARDA KiMLƏR VAR DƏLiLiK VƏ DAHiLiK

TOFİQ ABDİN
23272 | 2007-04-11 05:10
ölməz sənət əsərləri yaratmaq ?ç?n lazım olan dahilik keyyfiyyəti bəzən dəlilik səviyyəsinə y?ksəlir. Bir çox ədəbiyyatçılar özlərindən sonra öl?m?s?z əsərlər qoyub ?etsələr də, ağılları pozulduğu ?ç?n çox çətin keçən həyatlarının ağırlığına dözməyərək bu d?nyanı faciəvi tərk etmişlər.
   
   Səda Alkandan uyğulama
   
   
   
   
   
   PƏNCƏRƏDƏN DAŞ GƏLİR
   
   
   
   Bu dəfə atılan DAŞ böy?k olduğu ?ç?n onu tam qaldıra biləmədiymizdən qırıntılarını oxuculara təqdim edirəm
   
   ...X?lasə hər sətrindən şairimizə kin-k?durət s?z?lən yazısını oxuyub ??cl? yaddaşa,böy?k ?rəyə,narahat qəlbə malik olan Abdin Tofiqin azı qırx il bəzi ni?arançılıqlıqlardan əziyyəti çəkdiyini ?örd?m və onu rahatsəz edən bəzi məqamlara aşkarlıq ?ətirmək isğədim.
   
   ...Söz?n m?xtəsəri Abdin Tofiqin ?dan?z? yazı?sını oxuyub məlum elədim ki (? Sual bizimdir) kişi K?rçaylıdan incik d?ş?b. Bir dəfə şairlə hardasa ( ?) ?ör?ş keçirilərkən ??özəl şairimiz? ( nədən dırnaqda bilmədim allah!!!) Kələntər Kələntərlinin fikriylə ortaya atılıb).
   
   ...Belə belə işlər... Sanki ? dəlixana məktubları?ı oxuyursan... Hitler Almaniyasının kapitulyasiya təsvirinə bənzəyir, sanki d?nyada heç kimi yoxdur,K?rçaylıdır,bir də rəsulrzaçılıq eləyən abdin həzrətləri!
   
   
   
   ?lfət K?rçaylının ?NİGARANÇILIQ PİS ŞEYDİ?
   
   yazısından. ?Ədalət? qəzeti 31 mart 2007-ci il.
   
   
   
   
   
   Bir çox əsərlər yazaraq ömr?n? heç də adilər içində keçirməyən onlarca ədəbiyyatş?nasın, sənətçinin sonu ya dəlixanada, ya da faciəvi intiharla tamamlanmışdır. Bu c?r vəziyyət bir çox dahinin dəliliyə yaxın olub-olmadığı suallarını ortaya çıxarır. D?ha ilə Dəlilik arasındakı bu qədər yaxınlığın olmaması ?ç?n aparılan m?barizələr belə heç bir əhəmiyyət kəsb etməmişdir. Bu halın qurbanı olanlar sırasında kimlər yox ki...
   
   
   
   ?mr?n sonunda
   
   intihar...
   
   ya da xəstəxana
   
   
   
   Polisiyə ədəbiyyatının atası sayılan amerikalı yazar Edqar Allan Podan,bil?i axışı içində ədəbiyyata yeni bir tərz ?ətirən, in?ilis yazar Virciniya Vulfdan, mizahçı Neyzen Tevfikden şair, yazar Ece Ayxana qədər bir çox sənətkarın adı bu vəziyytəi araşdıran və keçdiyimiz ??nlərdə T?rkiyədə çap olunan bir kitabda yer alır. T?rkiyəli, tanınmış senarist Ayşe Şaşa da 18 illik şizofeni xəstəlikdən sonra ?Dəlilik ?lkəsindən notlar? adlı bir kitabda b?t?n bunları yazmışdır. Şair Lalə M?ld?r hələ də m?alicə olunur.
   
   Çətin bir zaman kəsiyində yaşayan bir çox şair və yazar, nə yazıq ki, sonda ya xəstəxanalıq olmuş, ya da intihar etmişlər.
   
   
   
   "Yenə
   
   dəliliyim tutdu ?
   
   
   
   Ədəbiyyatda ən çarpıcı əsərlərin arxasında ?izli bir dəlilik varmı? Yazdıqları romanlarda, şeirlərdə xarakterlərin ruh halını ustalıqla yazan yazarların və ?eniş anlamda dahi rəssamların,musiqiçilərin ədəbiyytaçıların həyatlarının necə olduğuna baxıldıqda, əslində çox normal bir yaşamları olmadığını ?ör?r?k. Leonardo Vulfa "Canım, Yenə dəliliiym tutmağa başladı, bundan əminəm.Bu dəfə deyəsən m?alicə də oluna bilməyəcəyəm.Yenə qulağıma səslər ?əlir, öz?m? ələ ala bilmirəm...." notunu buraxdıqdan sonra in?ilis yazar Vircinya Vulf 1941-ci ildə cibinə daşlar dolduraraq öz?n? evinin yaxınlığındakı çaya atmışdır.
   
   
   
   Dəlilik zəkanın ən y?ksək nöqtəsimi?
   
   
   
   Amerikalı yazar Edqar Alan Po yaşadığı s?rə boyunca bir neçə dəfə intihar etmək istəmiş və demiş: ?Hər dəfə mənə dəli olduğumu söylədilər.Amma dəliliyin ağlın ən y?ksək nöqtəsi olub-olmadığını hələ də tapa bilməmişlər.?
   
   T?rkiyədən yazar, şair Tezer ?zl? d?çar olduğu ruhi vəziyyətdən çıxa bilməmiş və ?ənc yaşda intihar etmişdir. Ece Ayhan isə m?alicə olunmuşdur.
   
   
   
   Say çoxdur
   
   
   
   Ağlını itirən, öz?n? apara bilməyən yazar, şair və rəssamlar arasında bir çox tanınmış adlar var. ?nl? rəssam Van Qoq və Fikrət Mualla, şair Nil??n Marmara, şair Metin Akbaş,iranlı yazar Sadıq Hidayət, amerikalı yazar Heminquyey, avstraliyalı yazar Stevan Sveyq, ?nl? italyan şair və romançı Çezare Paves, Prima Levi, Rumıniyalı Paul Kleanalman, yazar Henrix Von Kleist, şair Qalib Əfəndi və daha başqaları.
   
   not: Bu mövzuda tənqidçi Nər?iz xanım Cabbarlı öz?n?n ƏDƏBİYYATDAN İNTİHARA adlı ?özəl bir kitabını çap etdirmişdir.
   
   
   
   
   
   ORALARDA KİMLƏR VAR
   
   
   
   
   
   
   
   Sebaheddin Ali-100
   
   
   
    ( MARTIN 31-DƏ BOLQARSTANIN EYRİDƏRƏ MAHALINDA ŞAİRİN 100 İLLİYİ TƏNTƏNƏLİ QEYD EDİLMİŞDİR).
   
   
   
   NİLG?N MARMARA
   
    ?ncə kiçik bir xəbər
   
   Yahya Kemal Bayatlı və Ahmet Haşimlə başlayan modern t?rk şairlərinin şerləri silsiləsindən Yerebatan şeir axşamları proqramında Mart ayında 1987-Cİ İLDƏ 29 YAŞINDA İNTİHAR EDƏN ŞAİR NİLG?N MARMARAnın şeirləri dinləniləcək.
   
   Təbii ki, xəbər adi bir xəbərdir, elə belə baxanda. Amma bu xəbərin iki cəhəti məni maraqlandırdı. Birincisi Yəhya Kemal Bayatlı və Ahmet Haşim kimi t?rk poyeziyasının nəhən? şairlərinin şeirlərinin oxunuşu keçirilən bir məkanda, Nil??n Marmara adlı bir şairin şeirlərinin oxunuşu elə belə olmaz,- d?ş?nd?m.Və sonra bir də bu şairin ?ənc yaşında intihar etməsi diqqətimi daha çox çəkdi və internet aramasından sonra mən onun şeirləri və öz? haqqında az-çox olsa da, bil?i əldə edə bildim və məni bir şey də təcc?bləndirdi : Nil??n Marmara eyni zamanda d?nyanın o biri ?z?ndə intihar edən in?ilis şairi Silviya Platt (bu şairin də şeirlərini mən bizim oxuculara tanıtmışam və onun haqqında tənqidçi Nər?iz Cabbarlı da yuxarıda adı keçən kitabda yazıb) maraqlanmış və onun yaradıcılığını araşdırmışdır. B?t?n bu detallar məni çox maraqlandırdı və Nil??n Marmaranı bizim oxuculara tanıtmaq istədim. Təbi ki, bu şairin şeirləri kiminsə xoşuna ?ələ bilər, kiminsə xoşuna ?əlməz.Bu ayrı bir söhbət.Amma iki böy?k t?rk şairinin şeir ?ecəsindən sonra Nil??n Marmaranın yaradıcılığına m?raciət boşuna deyil.
   
   Nil??n Marmara kimdir?
   
   1958-ci ildə İstanbulda doğuldu.13 oktyabr 1987-ci ildə intihar etdi.Kadıköy Maarif kolejində təhsil aldı.Ali təhsilini Boğaziçi Unversiteti İn?ilis dili və Ədəbiyyatı böl?m?ndə aldı.29 yaşında İstanbulda ölməyə qərar verdi.Nil??n Marmara çox sevdiyi,əsərlərindən təsirləndiyi, şəxsiyyəti ?zərinə daima araşdırmalar apardığı Silviyanın taleyini seçdi və intihar etdi.Bəlkə belə olmuş,bəlkə də yox. Paralellik bunu ?östərir. Şeirlərində birinci şəxsin ?st?nl?y? diqqəti çəkir və xəyal ilə ?erçək arasında ?edib-?ələn bir ovqat yaşanmaqdadır.
   
   
   
   ŞEİR:
   
   Yazı makinasına tök?lm?ş şeirlər (1980)
   
   Mətinlər (1990)
   
   G?ndəlik:
   
   Qırmızı qəhvə rən?i dəftər (G?lseli ?nal tərəfindən hazırlanıb 1993)
   
   
   
   
   
   
   
   Şeirlərindən seçmələr
   
   (İlk dəfə çap olunur)
   
   
   
   
   
   MƏZAR
   
   
   
   bitdi monoloq
   
   qaçarkən içinə d?şd?y?m qara toplum
   
   biq-danq sonrası böy?k yalnızlıq
   
   saçlarında titrəyən iblislər
   
   qaraldırkən ??nəşi
   
   ?st-?stə bastırılırkən
   
   şəffaf yaşamlar
   
   bir yanğı duyulurdu heçlikdən
   
   b?t?n yalnızlıqların bədduası
   
   qorusun sizləri
   
   əzab qoyun i?idliyin adını
   
   maskalarınızı ?eyib
   
   yalanlarınızı çoxaldın
   
   hamınız məzarsınız öz?n?zə...
   
   
   
   CANIM SIXINTILAR SƏRHƏDDİ
   
   
   
   aydınlıqda köhnəliyi ?zə vuran
   
   və şəhərdə
   
   və evdə heç bir şey nəsə, mən oyam.
   
   Elə incə və xəfifəm ki,
   
   bu xəfifliyin şiddətinin dəyərini
   
   bir ??n ödərəm deyə d?ş?n?rəm.
   
   Sanki yaşamağım
   
   məni cəzalandırmaq istəyirmiş kimi;
   
   tıxanıqlıqdan mənə d?şən payını
   
   məndən ?eri alaraq bu t?nl?kdə, olur-olmaz
   
   hər kəsə və hər şeyə daha artıq
   
   dad qataraq verilir.
   
   ?lkəm yox,cinsim yox,soyum yox,irqim yox;
   
   və bunlara dayanacaq biricik ??c?m, inancım yox.
   
   Heçlik tanrısının ?midləriylə dolmuşam,
   
   mən yalnızca buna inana bilirəm.
   
   Yerə,?öyə, zamana, dənizə, qayalara
   
   və quşlara da toxunan eyni tanrı deyilmi?
   
   Bu m?qəddəs tanrının
   
   İdarəsində olmayan əllərimlə
   
   olmayan bir Tanrını tutur
   
   və ölç?rəm yoxluğun ağırlığını.
   
   Onun həcmi tarazlıqlardan birinə
   
   sığır,
   
   di?ərinə duyğular,duyumlar və d?ş?ncələr yığılır,
   
   budur yetkin bərabərlik....
   
   hər ??n, hər ?ecə
   
   bu bərabərliyin bil?isiylə keçir.
   
   Bir əski satandan satın alınmış
   
   bu tərəzini
   
   bir??n başqa bir əski satana verərəm,
   
   o ??n baş vuraram hər bir yana
   
   dağılıb torpağın, suyun öl?ms?zl?y?nə
   
   və mən azad olacağam.
   
   
   
   G?ZLƏMƏK
   
   
   
   Təkbaşına qarışıq bir bəkləniş
   
   nəyi ?özləyiriz
   
   və ?ələcək olan
   
   acı
   
   sonsuz yaşıl, sonsuz yaşıl bir orman
   
   içində ?öllərini, nəhrlərini, bulaqlarını
   
   ?öy qurşaqlarını itiridiymiz qara sözc?k
   
   yoxluğun məcbur etdiyi doğru bir sözc?k : acı
   
   bir dəniz qızının uçmaq azarı
   
   bəbəyimin unutma çılğınlıqlarında
   
   bilinməyən orqanizmlər dön?şd?r?rkən
   
   bədənlərimizi, duyğularımızı, mənimizi
   
   ç?r?d?rd?k...
   
   qaçış yoxdu... çıxış da...
   
   
   
   yaşıl fişən? partladan saxta mesihin sözləri
   
   yalandı, acımasızdı əfəndilərin bəlli etdiyi
   
   ölçd?y?-biçdiyi yaşatdığı öz?m?z
   
   təmənnansız, mənlər, nəsnələr
   
   ağlayın
   
   ağlayın və qanayın
   
   yox olduğunuzu ?ör?n zamanında
   
   
   
   QUŞUM VƏ MƏN
   
   
   
   quşum və mən bir aynada
   
   yatırıq,
   
   qəfəsimiz- yatağımız
   
   ərimlə bir-birimizə baxa-baxa
   
   sonsuz bir bəyazlıqda,
   
   qar altında yatırıq
   
   quşum və mən.
   
   Ərim və mən qızıl bir bağla
   
   bağlıyıq bir-birimizə
   
   açılırsa qollarımız, yoxsulluq sevinir
   
   aynamızın içində tək bu bağ...
   
   qızıl qısqanc,
   
   ərim, quşum və mən ...

TƏQVİM / ARXİV