Hər halında mənim üçün iki Aslan Qəhrəmanlı var: Alim və Yazar. Alim kimi onun adını-soyadını tam bilmirəm və inanın ki, uzun illərin dostluğuna baxmayaraq (həqiqi mənada dostuq, təkcə bircə şey mane olur: Aslan müəllimin dediyinə görə pulu olsa da borc vermir,pulu olmasa borc da almır, bu tam mənada tam mənim əksimdir) alimlər arasında onun necə çağırıldığıni bilmirəm. Yəni Aslan Qəhrəmanovmu, yoxsa başqa bir imzayla. Amma yazar olaraq Aslan Qəhrəmanlıdı və uzun illərin tanışlığı mənim onun yazar həyatına bir neçə dəfə müraciət etməyimə vəsilə olub. İlk tele-serialların müəlliflərindən biri kimi Asalan Qəhərmanlı bizim yaşlı nəsil və bir az bərilərin çoxunun yadındadı. O da var ki, Yaşar Nuri, Firəngiz Mütəllibova kimi aktyorlar onun həmin seriallarından uzun sənət yoluna çıxdılar və indi də sevimli aktyorlar olaraq qalırlar.
Aslan Qəhramanılının çox gözəl nəsr əsərləri var. Bunu da danmaq olmaz və onun bir maraqlı yazar olaraq bizim tənqidimizin dışında qalmasının ən amansız səbəblərindən biri məncə onun riyaziyyat alimi kimi daha çox tanınmasıdır ki, bizim yazar-cizər camiədə hələ də tam ədəbiyyat adamı o adamları hesab eləyirlər ki,onlar məhz Yazarlar Birliyinin orqanlarında çalışrılar və Yazarlar Birliyinin kəndarlarını döyürlür.Aslan bir yazar olaraq bütün bunların dışındadır və ədəbi camiənin həndəvərində çox az fırlanır. Nə bir-birini qovan tədbilərə,yubileylərə gələr, nə də tam dərindən bunların həsrətini çəkər.Bax, elə bu baxımdan da həqiqi mənada bir ziyalı həyatı yaşayan Aslan Qəhrəmanlının 70 yaşını Yazarlar Birliyi sadəcə rəsmi təbriklə də yada salmadı.
Aslan hər zaman yeniliyə can atan ziyalıdı. Çox işıqlı və çevik dünya görüşünə malik bir insandı. O qədər çevik, o qədər işıqlı ki, mənim ona paxıllığım tutur və o danışanda mən sadəcə qulaq asıram. Çox şeyləri öyrənirəm, baxmayaraq ki, yaş fərqimiz bir o qədərdə çox deyil. Hər zaman diri qalmaq orijinallığı ondan irəli gəlir ki, çox mütaliə eləyir bu yaşında da. Mən bir az əvvəllər onun haqqında olan bir yazımda, onun vergi mədəniyyəti barədə kitabının olduğunu yazmıışdım.
İndi isə Aslan Qəhramanlı tamam başqa bir yönü ilə qarşınızdadı.Onun çox incə və çox nəfis bir kitabı çıxıb : "PARODİYLAR" adında.Hopbala!!!!!!!!!!Aman, qardaşım!!!!!!Hardan hara!Bu nə doyumsuzluq, bu ən gözlənilməzlik?
Necə olursa- olsun, bu dəfə mənim özümü də heyrətləndirəcək bir kitab haqqında onun özüylə söhbət etməyi qərara aldım. Nə mənə şeydi bu parodiya, nə mənə şeydi ki, bu yaşında bu alimi- biəməl şappadan qorxmadan və necə qarşılanacağını düşünmədən Azərbaycan ədəbi camiəsinin tanınmış yazarlarına parodiyalar yazmış və hətda bəndənizin də adını o siyahıya qatmış.
VƏ BELƏLİKLƏ :
Respublikamızın mətbuat səhifələrində yazıçı Aslan Qəhrəmanlının xeyli parodiyası işıq üzü görmüşdür. Bu yaxınlarda isə onun yalnız parodiyalardan ibarət kitabı çap olunub. Yazıçı ilə söhbətimiz də elə bu barədədir.
PARODİYALAR
YAXŞI YAZIÇILARIN ƏSƏRLƏRİNƏ
YAZILIR
-Aslan müəllim, parodiya janrına müraciətin hansı ehtiyacdan yarandı?
-Düzü, əvvəllər parodiya yazmaq barədə düşünməmişdim. Amma elə bir vaxt gəldi ki, bu, zərurətə çevrildi. Çünki orta məktəbdə oxuyanda da, sonralar da şairlərimizin şeirlərində, poemalarında elə misralara, beytlərə, hətta bəndlərə rast gəlmişəm ki, həmişə məni narahat edib. Ən pisi də budur ki, onlar dərhal yaddaşıma həkk olunur və unuda bilmirəm. Qardaşım Rizvan elə indi də deyir ki, sən şairlərimizin ən pis şeirlərini əzbər bilirsən. Orta məktəbdə oxuyanda bizə Ədəbiyyat dərsi deyən Ələkbər müəllimə suallar verirdim. Məsələn, soruşurdum ki,
"Çaqıl daşlı çayları Çapayev çapa-çapa,
Keçir, biçir çöllərdə çar generallarını"
beytini necə başa düşək? Bəyəm generallar çöllərdə düzülüblər ki, kim isə onları gəlib biçsin? Deyirdim:
"Məsləkimiz bir,
Aləmə bildir,
Şair həyatsız,
Şair deyildir "
misraları ilə müəllif hansı "həyatsız" şairlər barədə hökm verir? Yaxud, Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasındakı "Xeyir və Şər" əhvalatında
"Dürrün xatirinə çölə getdi hey,
Öküzə, dəvəyə xidmət etdi hey"
kimi dolaşıq misraları normal şəkildə yazmaq olmazdımı?
-Bəs Ələkbər müəllim nə deyirdi?
-Nə desin? Əvvəlcə başını bulayırdı və sonra məcazi mənadan, obrazlı ifadədən, mübaliğədən, metaforadan danışırdı. Axırda da yekunlaşdırırdı ki, uşaqsan, böyüyəndə başa düşəcəksən. Amma qocaldım, hələ də başa düşə bilmirəm. Məktəbimizdə Nizaminin "Leyli və Məcnun" poemasından bir beyt iri hərflərlə böyük bir plakata yazılıb divara vurulmuşdu, elə indi də yenə bəzi məktəblərdə var:
"Kamil bir palançı olsa da insan,
Yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan".
Soruşurdum: "İnsan papaqçılıqdan yaxşıdır" nə deməkdir? Bu cür "poeziya nümünələri" barədə çox düşündüm və qərara gəldim ki, onlara parodiya yazılmalıdır.
-Açığını etiraf edim ki, mənim bu janrla tanışlığım çox səthidir, deyə bilərsənmi bu janrın tarixi nə vaxtdan başlayır?
-Parodiya hər hansı ədəbiyyat və incəsənət nümunəsinə məxsus xüsusiyyətləri qəsdən şişirtmək və ya təkrar etməklə komik effekt yaradan əsərə deyirlər. Tarixi də çox qədimdir. Homerin "İliada" epopeyasını yəqin oxuyubsan. Bu əsərdə yüksək poetik üslubda Troya şəhəri uğrunda döyüşlər təsvir edilmişdir. Ədəbiyyatda ilk məlum parodiya həmin əsərə yazılmışdır. "Siçanların və qurbağaların müharibəsi" adlanan poemada həmin təmtəraqlı üslub gülüş obyektinə çevrilmişdir. O vaxtdan da dünyanın hər yerində bu janrda əsərlər yazılır. Romanlara, hekayələrə, pyeslərə, şeirlərə, kinofilmlərə, mahnılara çox maraqlı parodiyalar məlumdur. Məşhur rus şairi Nikolay Alekseyeviç Nekrasovu yəqin ki, tanımayan çox azdır. Onun gözəl parodiyaları var. Hazırda dünyada C. K. Roulinqin böyük tirajla çap olunan Harri Potter haqqında kitablarına iri həcmli "Harri Potter və Daş Filosof" parodiyası yazılmışdır. Keçən əsrin ikinci yarısında məşhur bir rus parodisti var idi: Aleksandr Aleksandroviç İvanov. O, həmin dövrdə yaşayıb yaratmış az-çox tanınan bütün rus şairlərinin şeirlərinə parodiyalar yazmışdı. Hətta bu parodiyaları konsertlərdə oxuyurdu. Onun nəsr parodiyaları da var. Məsələn, Yulian Semyonovun məşhur "Baharın on yeddi anı" əsərinə yazdığı parodiya "Baharın on səkkizinci anı" adlanır. Digər ölkələrdən də misal çəkə bilərəm. Məsələn, keçən əsrdə yaşamış italyan yazıçısı Karlo Mandzoninin parodiya janrında yazılmış romanları bütün dünyada oxunur. Lakin o konkret əsərə yox, müəyyən üslubda yazılmış əsərlərin hamısına birdən istehza edir. K.Mandzoninin "Ehtiyatlı ol,balaca!" romaninda detektiv janrda yazılmış əsərlər tənqid obyektidir. Mən də bu fikirdəyəm ki, "odda yanmaz, suda batmaz" qəhrəmanlar da əslində Çapayev haqqında şeirdəki kimi təsvir edilirlər və belə əsərlərdə yazıçılar şitini çıxarırlar. Bir də görürsən, bir nəfər qirx adamın içindən cinayətkarı tapır, yaxud əliyalın olsa da, quldur dəstəsini tərksilah edir, qabağına qatıb polis idarəsinə aparır.
(Davam edəcək)
Kitabda çıxan parodiyalardan:
YAMYAMIN ARZULARI
Niyə qoymadın, ay qız,
Oğlumun barmağını,
Diricə basım yeyim,
Buzov nəvələrimi,
Yalayım inək kimi,
Yeyim əttək birini ,
Birini çörək kimi.
...Dostlar arı kimi doluşun mənə,
Xımır-xımır yeyin dadlıdır deyin,
İçin ürəyimin qaynar yağını
VAQİF BƏHMƏNLİ
***
Dostlar bilmirəm nədən,
Qoymadılar yeyim mən,
Oğlumun barmağını
Qızımın qulağını.
Məni yaman qoydu mat,
Razı olmadı arvad,
Nəvələri yeməyə,
Gəlmədiniz köməyə.
Keçdi o günlər daha,
Ümid qalıb sabaha,
Nəfsimlə döyüşmüşəm,
Fikrimi dəyişmişəm.
İndi siz məni yeyin,
Ləzzətlə "pəh-pəh" deyin
Parçalayın içimi,
Gəmrin ac qurd kimi,
Ürəyimi yeyin siz,
Böyrəyimi yeyin siz,
Böyük qazanlar asın,
Xaş istəyən doğrasın
Əlimi, ayağımı
Əridin iç yağımı,
İsti-isti için siz.
Onda rahat olaram
Yaddaşlarda qalaram.
DULUSÇU
Günəş işığında əyləşən qoca
Dul deyil ulusun dulusçusudur
Dulusçu çarxının fırlanğıcında
Fırlanıb çıxan o palçıq kömbələr
Suvaqlı daxmaya dəyəyə dönüb
O çaylaq boyunca düşüb çömbələr
ÇİNGİZ ƏLİOĞLU
Günəş işığında əyləşən qoca
istidən bürküdən keyləşən qoca
daxma qabağında işlərdi hər gün
hirsdən dodağın dişlərdi hər gün
təpədən dırnağa ulusçu idi
yox odun deyildi dulusçu idi
dəzgahı sürtərdi parıldadırdı
dulusçu çarxını fırıldadırdı
arvadı böyründə dingildəyərdi
deyinib qocanı dəng eləyərdi
o çarxa yığılan palçıq kündələr
fırlanıb olardı hamar kömbələr
ele hey çömbəlib dalaşardılar
daxmaya dəyəyə doluşardılar
qoca çatan zaman yetmiş yaşına
ağır bəla gəldi onun başına
deyingən arvadı öləsi oldu
qarı bir ulusun ölüsü oldu
yox dul ola bilməz əsil dulusçu
yenə də yarıydı olsa dul suçu
düzəltdi bağının arxını qoca
sındırdı dəzgahın çarxını qoca
Aslan Qəhramanılının çox gözəl nəsr əsərləri var. Bunu da danmaq olmaz və onun bir maraqlı yazar olaraq bizim tənqidimizin dışında qalmasının ən amansız səbəblərindən biri məncə onun riyaziyyat alimi kimi daha çox tanınmasıdır ki, bizim yazar-cizər camiədə hələ də tam ədəbiyyat adamı o adamları hesab eləyirlər ki,onlar məhz Yazarlar Birliyinin orqanlarında çalışrılar və Yazarlar Birliyinin kəndarlarını döyürlür.Aslan bir yazar olaraq bütün bunların dışındadır və ədəbi camiənin həndəvərində çox az fırlanır. Nə bir-birini qovan tədbilərə,yubileylərə gələr, nə də tam dərindən bunların həsrətini çəkər.Bax, elə bu baxımdan da həqiqi mənada bir ziyalı həyatı yaşayan Aslan Qəhrəmanlının 70 yaşını Yazarlar Birliyi sadəcə rəsmi təbriklə də yada salmadı.
Aslan hər zaman yeniliyə can atan ziyalıdı. Çox işıqlı və çevik dünya görüşünə malik bir insandı. O qədər çevik, o qədər işıqlı ki, mənim ona paxıllığım tutur və o danışanda mən sadəcə qulaq asıram. Çox şeyləri öyrənirəm, baxmayaraq ki, yaş fərqimiz bir o qədərdə çox deyil. Hər zaman diri qalmaq orijinallığı ondan irəli gəlir ki, çox mütaliə eləyir bu yaşında da. Mən bir az əvvəllər onun haqqında olan bir yazımda, onun vergi mədəniyyəti barədə kitabının olduğunu yazmıışdım.
İndi isə Aslan Qəhramanlı tamam başqa bir yönü ilə qarşınızdadı.Onun çox incə və çox nəfis bir kitabı çıxıb : "PARODİYLAR" adında.Hopbala!!!!!!!!!!Aman, qardaşım!!!!!!Hardan hara!Bu nə doyumsuzluq, bu ən gözlənilməzlik?
Necə olursa- olsun, bu dəfə mənim özümü də heyrətləndirəcək bir kitab haqqında onun özüylə söhbət etməyi qərara aldım. Nə mənə şeydi bu parodiya, nə mənə şeydi ki, bu yaşında bu alimi- biəməl şappadan qorxmadan və necə qarşılanacağını düşünmədən Azərbaycan ədəbi camiəsinin tanınmış yazarlarına parodiyalar yazmış və hətda bəndənizin də adını o siyahıya qatmış.
VƏ BELƏLİKLƏ :
Respublikamızın mətbuat səhifələrində yazıçı Aslan Qəhrəmanlının xeyli parodiyası işıq üzü görmüşdür. Bu yaxınlarda isə onun yalnız parodiyalardan ibarət kitabı çap olunub. Yazıçı ilə söhbətimiz də elə bu barədədir.
PARODİYALAR
YAXŞI YAZIÇILARIN ƏSƏRLƏRİNƏ
YAZILIR
-Aslan müəllim, parodiya janrına müraciətin hansı ehtiyacdan yarandı?
-Düzü, əvvəllər parodiya yazmaq barədə düşünməmişdim. Amma elə bir vaxt gəldi ki, bu, zərurətə çevrildi. Çünki orta məktəbdə oxuyanda da, sonralar da şairlərimizin şeirlərində, poemalarında elə misralara, beytlərə, hətta bəndlərə rast gəlmişəm ki, həmişə məni narahat edib. Ən pisi də budur ki, onlar dərhal yaddaşıma həkk olunur və unuda bilmirəm. Qardaşım Rizvan elə indi də deyir ki, sən şairlərimizin ən pis şeirlərini əzbər bilirsən. Orta məktəbdə oxuyanda bizə Ədəbiyyat dərsi deyən Ələkbər müəllimə suallar verirdim. Məsələn, soruşurdum ki,
"Çaqıl daşlı çayları Çapayev çapa-çapa,
Keçir, biçir çöllərdə çar generallarını"
beytini necə başa düşək? Bəyəm generallar çöllərdə düzülüblər ki, kim isə onları gəlib biçsin? Deyirdim:
"Məsləkimiz bir,
Aləmə bildir,
Şair həyatsız,
Şair deyildir "
misraları ilə müəllif hansı "həyatsız" şairlər barədə hökm verir? Yaxud, Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasındakı "Xeyir və Şər" əhvalatında
"Dürrün xatirinə çölə getdi hey,
Öküzə, dəvəyə xidmət etdi hey"
kimi dolaşıq misraları normal şəkildə yazmaq olmazdımı?
-Bəs Ələkbər müəllim nə deyirdi?
-Nə desin? Əvvəlcə başını bulayırdı və sonra məcazi mənadan, obrazlı ifadədən, mübaliğədən, metaforadan danışırdı. Axırda da yekunlaşdırırdı ki, uşaqsan, böyüyəndə başa düşəcəksən. Amma qocaldım, hələ də başa düşə bilmirəm. Məktəbimizdə Nizaminin "Leyli və Məcnun" poemasından bir beyt iri hərflərlə böyük bir plakata yazılıb divara vurulmuşdu, elə indi də yenə bəzi məktəblərdə var:
"Kamil bir palançı olsa da insan,
Yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan".
Soruşurdum: "İnsan papaqçılıqdan yaxşıdır" nə deməkdir? Bu cür "poeziya nümünələri" barədə çox düşündüm və qərara gəldim ki, onlara parodiya yazılmalıdır.
-Açığını etiraf edim ki, mənim bu janrla tanışlığım çox səthidir, deyə bilərsənmi bu janrın tarixi nə vaxtdan başlayır?
-Parodiya hər hansı ədəbiyyat və incəsənət nümunəsinə məxsus xüsusiyyətləri qəsdən şişirtmək və ya təkrar etməklə komik effekt yaradan əsərə deyirlər. Tarixi də çox qədimdir. Homerin "İliada" epopeyasını yəqin oxuyubsan. Bu əsərdə yüksək poetik üslubda Troya şəhəri uğrunda döyüşlər təsvir edilmişdir. Ədəbiyyatda ilk məlum parodiya həmin əsərə yazılmışdır. "Siçanların və qurbağaların müharibəsi" adlanan poemada həmin təmtəraqlı üslub gülüş obyektinə çevrilmişdir. O vaxtdan da dünyanın hər yerində bu janrda əsərlər yazılır. Romanlara, hekayələrə, pyeslərə, şeirlərə, kinofilmlərə, mahnılara çox maraqlı parodiyalar məlumdur. Məşhur rus şairi Nikolay Alekseyeviç Nekrasovu yəqin ki, tanımayan çox azdır. Onun gözəl parodiyaları var. Hazırda dünyada C. K. Roulinqin böyük tirajla çap olunan Harri Potter haqqında kitablarına iri həcmli "Harri Potter və Daş Filosof" parodiyası yazılmışdır. Keçən əsrin ikinci yarısında məşhur bir rus parodisti var idi: Aleksandr Aleksandroviç İvanov. O, həmin dövrdə yaşayıb yaratmış az-çox tanınan bütün rus şairlərinin şeirlərinə parodiyalar yazmışdı. Hətta bu parodiyaları konsertlərdə oxuyurdu. Onun nəsr parodiyaları da var. Məsələn, Yulian Semyonovun məşhur "Baharın on yeddi anı" əsərinə yazdığı parodiya "Baharın on səkkizinci anı" adlanır. Digər ölkələrdən də misal çəkə bilərəm. Məsələn, keçən əsrdə yaşamış italyan yazıçısı Karlo Mandzoninin parodiya janrında yazılmış romanları bütün dünyada oxunur. Lakin o konkret əsərə yox, müəyyən üslubda yazılmış əsərlərin hamısına birdən istehza edir. K.Mandzoninin "Ehtiyatlı ol,balaca!" romaninda detektiv janrda yazılmış əsərlər tənqid obyektidir. Mən də bu fikirdəyəm ki, "odda yanmaz, suda batmaz" qəhrəmanlar da əslində Çapayev haqqında şeirdəki kimi təsvir edilirlər və belə əsərlərdə yazıçılar şitini çıxarırlar. Bir də görürsən, bir nəfər qirx adamın içindən cinayətkarı tapır, yaxud əliyalın olsa da, quldur dəstəsini tərksilah edir, qabağına qatıb polis idarəsinə aparır.
(Davam edəcək)
Kitabda çıxan parodiyalardan:
YAMYAMIN ARZULARI
Niyə qoymadın, ay qız,
Oğlumun barmağını,
Diricə basım yeyim,
Buzov nəvələrimi,
Yalayım inək kimi,
Yeyim əttək birini ,
Birini çörək kimi.
...Dostlar arı kimi doluşun mənə,
Xımır-xımır yeyin dadlıdır deyin,
İçin ürəyimin qaynar yağını
VAQİF BƏHMƏNLİ
***
Dostlar bilmirəm nədən,
Qoymadılar yeyim mən,
Oğlumun barmağını
Qızımın qulağını.
Məni yaman qoydu mat,
Razı olmadı arvad,
Nəvələri yeməyə,
Gəlmədiniz köməyə.
Keçdi o günlər daha,
Ümid qalıb sabaha,
Nəfsimlə döyüşmüşəm,
Fikrimi dəyişmişəm.
İndi siz məni yeyin,
Ləzzətlə "pəh-pəh" deyin
Parçalayın içimi,
Gəmrin ac qurd kimi,
Ürəyimi yeyin siz,
Böyrəyimi yeyin siz,
Böyük qazanlar asın,
Xaş istəyən doğrasın
Əlimi, ayağımı
Əridin iç yağımı,
İsti-isti için siz.
Onda rahat olaram
Yaddaşlarda qalaram.
DULUSÇU
Günəş işığında əyləşən qoca
Dul deyil ulusun dulusçusudur
Dulusçu çarxının fırlanğıcında
Fırlanıb çıxan o palçıq kömbələr
Suvaqlı daxmaya dəyəyə dönüb
O çaylaq boyunca düşüb çömbələr
ÇİNGİZ ƏLİOĞLU
Günəş işığında əyləşən qoca
istidən bürküdən keyləşən qoca
daxma qabağında işlərdi hər gün
hirsdən dodağın dişlərdi hər gün
təpədən dırnağa ulusçu idi
yox odun deyildi dulusçu idi
dəzgahı sürtərdi parıldadırdı
dulusçu çarxını fırıldadırdı
arvadı böyründə dingildəyərdi
deyinib qocanı dəng eləyərdi
o çarxa yığılan palçıq kündələr
fırlanıb olardı hamar kömbələr
ele hey çömbəlib dalaşardılar
daxmaya dəyəyə doluşardılar
qoca çatan zaman yetmiş yaşına
ağır bəla gəldi onun başına
deyingən arvadı öləsi oldu
qarı bir ulusun ölüsü oldu
yox dul ola bilməz əsil dulusçu
yenə də yarıydı olsa dul suçu
düzəltdi bağının arxını qoca
sındırdı dəzgahın çarxını qoca