SÖZÜN MƏHƏK DAŞI

ƏBÜLFƏT MƏDƏTOĞLU
103050 | 2013-08-16 00:24
Öncədən deyim ki, sözə tapındığım, sözə inam və iman gətirdiyim gündən bu yazını bilgisayara diqtə etdiyim ana qədər yazdığım heç bir sözün, heç bir fikrin qarşısında belə tərəddüd, həyəcan, hətta bir az qorxu hissi keçirməmişdim. Çünki o sözləri mən ətrafımda görmüşdüm, yanımda görmüşdüm, ovcumun içində, ürəyimin başında görmüşdüm. Ona görə də gördüyüm kimi də yazırdım. Amma indi yazmağa başladığım və hələ də tərəddüd içərisində ipucunu tapmağa çalışdığım bu mövzu və bütövlükdə varldığımdan süzülüb gələn fikirlər mənim üçün tamam fərqlidir. Çünki bu sözlər təkcə mənim yanımda, ətrafımda, ovcumun içində, ürəyimin başında deyil, həm də bütün varlığımda, bütün mövcudluğumdadı. Bu söz durduğum yerdən ruhumun olduğu yerə qədər bir göy qurşağı kimi uzanıb gedir və mən də onun rəngləri içərisində, onun hikmət və əlvanlığı qoynunda Sözü bir daha yaxından görüb bir daha əlimlə, nəfəsimlə ona toxunuram...
Kiçik bir arayış verim. Xeyli vaxtdır ki, təkrar-təkrar oxuduğum, az qala hər səhifəsinə saatlar sərf etdiyim bu kitabı mənə çox dəyərli dostum, təpədən-dırnağa su kimi dupduru olan, həyatımda təmasından məmnunlq duyduğum, ziyalılığın gözəl bir nümunəsi saydığım Azər Turan bağışlayıb. Azərbaycan ziyalılarının, söz adamlarının gözəl tanıdığı, hər birimizin dostu, ağsaqqalı sayılan bir kişinin ocağında ziyalılığı bütünlüklə ruhuna hopduran Azər qardaşım bu kitabı mənə hədiyyə edəndə bir kəlməni xüsusi vurğuladı:
- Kitab barəsində nəsə yazmaq istəsən, ancaq kitabdan yaz, məndən yox!
Mən ona söz verdim. Ancaq sözümü tuta bilmədim. Çünki Azərin mənə verdiyi bu kitab və bu kitabın araya-ərsəyə gəlməsi böyük bir elm ocağının görə biləcəyi bir işdir. Həmin işi Azər təkbaşına görüb. Gecəsini gündüzünə qatıb, lüğətləri, Hüseyin Cavid ruhunu və şəxsiyyətini gün işığı kimi göstərən nə varsa hamısını yanaşı qoyub və Hüseyin Cavidi olduğu kimi Türkiyə türkcəsində oxuculara təqdim edib. Kitab Cavid Əfəndinin adına və ruhuna layiq bir şəkildə Türkiyədə işıq üzü görüb.
İndi gələk Cavid Əfəndinin Azər Turanın tərcüməsində türk oxucusuna təqdim olunan külliyatına, əsərlərinə. Kitab yerə enməyən səma şairinin barəsində Azər Turanın yazdığı təqdimatla başlayır. Bu həm ön sözdü, həm də bir növ tanıtımdı. Bundan sonra Cavid Əfəndinin "Şeyh Sanan" əsəri oxucunun üzünə açılır. Təbii ki, Cavid sevərlər böyük ustadın əsərləri barəsində kifayət qədər bilgilərə sahibdilər. Ancaq Türkiyə türkcəsində təqdim edilən "Şeyh Sanan"ın bir özəlliyi də var. O da Azər Turanın yorulmadan, böyük əzmkarlıqla hər bir səhifənin sonunda müəyyən anlaşılmayan, daha doğrusu, Türkiyə türkcəsinin bugünkü variantı ilə eynilik təşkil etməyən sözlərin tərcüməsini oxucuya təqdim etməsidir. Bu da "Şeyh Sanan"ı mütaliə edən oxucuya bir növ fərdi şəkildə işıq yandırır və həmin işıqda anlaşılmayan heç nə qalmır.
"Şeyh Sanan"dan sonra "İblis", onun ardınca "Peyğamber", "Topal Timur", "Seyavüş", "Hayyam" dram əsərləri oxucular üçün öz qapısını açır. əsərdən əsrə keçdikcə istər-istəməz o böyük söz əfəndisinin, söz xiridarının əzəməti önündə daxilən böyüməklə yanaşı, həm də bir həyəcan da yaşayırsan. Necə deyərlər, Nİzaminin, Füzulinin göylərə qaldırdığı sözün yanında Cavid sözünü görüb heyrət etməyə bilmirsən. Məhz həmin heyrət səni yenidən Azər Turanın təqdim etdiyi kitaba qaytarır.
Kitabdakı növbəti bölüm Hüseyin Cavidin 1906-1909-cu illərdə İstanbul Darülfünunda oxuduğu illərdə yazdığı şeirlərdən ibarətdir. Hələ orta məktəb illərindən mənə bəlli olan bu şeirlər "Meral", "Afet", "Uçurum" adlanır. Şeirləri də mükəmməl şəkildə təqdim edən Azər Turan növbəti bölümdə də şairin bir-birindən maraqlı otuz şeirini kitaba daxil edibdi. Həmin şeirlərin də bir çoxunu Azərbaycan oxucusu demək olar ki, tanıyır və hətta bəzilərini əzəbər də bilirik. Kitabın son bölümü şairin "Azer" poemasından ayrı-ayrı parçaların tərcüməsi ilə öz rəngarəngliyini, Cavid Əfəndi yaradıcılığını açıb göstərmək gücünü bir növ sərgiləyir. Burada təqdim olunan "Müharibə və ədəbiyyat" məqaləsi əslində Hüseyin Cavidin bir publisist, bir ədəbiyyatşünas, bir ictimai-siyasi xadim kimi də türk oxucusuna tanıtmaq baxımından çox önəm daşıyır. Zənnimcə, Cavid Əfəndinin həmin məqaləsini bu kitabda oxuculara təqdim edən Azər Turan Hüseyin Cavidi təkcə şair kimi yox, həm də bütöv bir şəxsiyyət kimi türk oxucusuna tanıtmaq istəyinə qovuşa bilib. Artıq hər kəs Hüseyin Cavidi söz səltənətinin sahibi olmaqla yanaşı, həm də sözə və siyasi mühitə nüfuz etmək iqtidarına tam sahib olduğunu da açıq şəkildə görə bilir. Kitabın sonunda təqdim edilmiş fotolar Hüseyin Cavid yaradıcılığının tamaşaçılara sevdirən böyük aktyorlarımız, həmçinin Hüseyin Cavidin nəşinin Azərbaycana gətirilməsi mərasimi böyük Cavidin yardigarı Turan Cavidlə mərhum Heydər Əliyevin Cavid Muzeyinin açılışındakı görüşü, bir sözlə, böyük bir tarix göz önündə vərəqlənir.
Və sonda Hüseyin Cavidin aftobioqrafiyasının yığcam təqdimatı isə o böyük şəxsiyyətin əsərlərinin fonunda ucaldılan abidəsinə bənzəyir.
Mən bu kitabı sevə-sevə mütaliə edərkən onu da öyrəndim ki, Cavid Əfəndinin əsərlərinin Türkiyə türkcəsində işıq üzü görməsində Prezident Adminstrasiyası İctima-Siyasi Şöbəsinin müdiri hörmətli Əli Həsənovun böyük dəstəyi olub. Təbii ki, belə bir kitaba dəstək vermək, Cavidi türk dünyasına olduğu kimi çatdırmaqda mühüm rol oynayır. Mən bir oxucu kimi Əli müəllimə bu xidmətinə görə öz təşəkkürümü bildirirəm. O ki, qaldı Azər Turana...
Bəli, Azər müəllim onun barəsində yazmamağımı desə də, mən bir kəlmə yazmaqdan özümü saxlaya bilmirəm:
- Çox sağ ol, Azər Turan! Sağ ol ki, Hüseyin Cavid böyüklüyünün türk dünyasında yenidən bir abidə kimi ucaltdın. Türkiyəyə, yəni bugünkü türk dünyasına dünənin, bugünün və sabahın Hüseyin Cavidini təkrar qaytardın. Qatardın ki, biz sevdiyimiz kimi, biz tanıdığımız kimi onlar da tanıyıb sevsinlər.

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

TƏQVİM / ARXİV