PUBLİKA VƏ PUBLİSİSTİKA

İRADƏ TUNCAY
50084 | 2007-07-23 15:13

Publika - yəni biz, hamımız.
   
   ... Çox yaxın qohumlarımız var, bizə gələndə qalaqlanmış, köhnə qəzetləri yığıb aparırlar. Oxumaq üçün yox, evdə işlətməyə lazım olur. Oxusalar da, ancaq maqazin xəbərlərini oxuyurlar - kimkimiynən didişib, kim-kimiynən söyüşüb. Deyəndə ki, ancaq didişmələr və söyüşmələr üzrə ixtisaslaşmış qəzetlər var, onları alın oxuyun, deyirlər pulumuzu qəzetə niyə verək? İndi kimsə desə ki, bəli, adamların pulu yoxdu qəzet almağa, yalan deyəcək. Çünki qəzetə pul vermək istəməyən həmin adamlar şou proqramlara SMS göndərib daha böyük məbləğlər xərcləyirlər. Demək, məsələ istəkdədi. Sovet hökuməti məcburi qaydada abunə yazdırıb hər bir evə qəzet göndərməklə kütləni adam eləmək istəyirdi. Olmadı - bu millətin içində oxumağa meyl yaranmadı.
   
   Əslində mətbuat elə bir sahədir ki, bilavasitə bizim hər birimizə aidiyyatı var. Nə qədər maraqlanmadığımızı desək də hər halda, ehtiyac da duyuruq. Yarandığından 130 ildən artıq vaxt keçib. Yəni, söhbət bizdən gedir, doğma mətbuatdan. Bu vaxt nəyinsə formalaşıb ütülü-sığallı hala gəlməsi üçün az müddət deyil. Bu mənada yeni-yeni yaranmaqda olan başqa qurumlardan fərqli vəziyyət mövcuddur. Yarandığı gündən bu günə qədər hər zaman ən çox tənqid olunan, yuxarıların basqısı və aşağıların narazılığı ilə üzləşən bir sahədə çalışıb böyük əksəriyyətin ağlından razı, bəxtindən narazı olduğu bir məmləkətdə nə isə bir söz demək müşkül məsələdir. Birincisi, ona görə ki, ağlından razılar sənin dediklərinlə razılaşmırlar. İkincisi, ona görə ki, bəxtindən narazılar sənə inanmırlar. Üçüncüsü və ən əsası odur ki, söz qiymətdən düşüb, sözə qulaq asan yoxdu. Bəlkə yaxşı ki, yoxdu? Qulaq assalar çaşqınlıq yaranmazmı? Bu siyasi qütblərin arasında kim hara meyllənəcəyini necə müəyyən eləsin? Hər halda mətbuat da, elektron KİV-lər də məmləkətin ruh halının göstəricisidir. Təcrübəsinə və istedadına arxalandığım həmkarlarımdan soruşdum:
   
   - Siz oxucu və tamaşaçılardan nə gözləyirsiniz?
   
   Eyni cavabı aldım:
   
   - Zövq, intellekt, fərq qoya bilmək bacarığı.
   
   Kimsə deyə bilər ki, zövqü, intellekti formalaşdıran ən güclü silahlardan biri də KİV-lərdi. Razıyam. Amma neyləyək ki, biz didişmələrlə maraqlanırıq, söz eşitmək istəmirik. Bizi səbəblər yox, nəticələr maraqlandırır. Belə olan halda ictimai rəyin çox hörmətli tutulduğu bizim məmləkətdə ictimai maraq nəyi tələb edir? Bizim sevdiklərimizi! Ya ağlımız həddindən artıqdı, aşıb-daşır, ya da əksinə...
   
   
   
   ***
   
   
   
   Bir xeyli oxucu qıtlığından şikayətləndik. Amma paradoksal cəhət budur ki, insanlar bütün instansiyalara şikayət edib usanandan sonra üz tuturlar mətbuata. Sonuncu ümid yerləri yenə söz olur. Biz də yazırıq. Nəticənin necə olacağından asılı olmayaraq yazırıq. Olur ki, kiməsə xeyiri də dəyir. Əksər hallarda isə özbaşına məmurların hiddətiylə sonuclanır. Hələ üstəlik bu məmurlar əyalətdədirlərsə, demək, içlərində padşahlıq iddiası gəzdirirlər. Hələ bunlardan bu qədər yazırlar belə havalıdırlar, gör deyib-danışan olmasa neyləyərlər. Və ümumiyyətlə, çox qəribə tendensiya yaranıb - fikir verirsinizmi nə qədər balaca padşahlar cücərməkdədir? Hər hansı balaca bir şirkətin sədr kreslosunu qamarlayan kimi şəxsi tərifçilər başlayırlar həmin balaca padşahın apardığı uğurlu islahatları mədh eləməyə. Dövlət və dövlətçilik varkən, dövlətin apardığı siyasət varkən ayrı-ayrı adamlara tərif vurmaq nə anlama gəlir? Belə çıxır ki, hər kəs hakimiyyət iddiasındadı. Bütün bunlar niyə diqqətdən kənarda qalır?
   
   
   
   ***
   
   Publika və publisistika... Əslində bu sözlərin kökü eyni mənanı verir - cəmiyyət, ictimai mühit. Cəmiyyət və ictimai mühit varsa - bunların problemləri, aktual məsələləri, müxtəlif yönləri də var. Publisistika ictimai fikri, baxışları, maraq və məqsədləri formalaşdıran, sosial institutların fəaliyyətinə təsir edə biləcək vasitədir. Mübariz janrdı - əsas məqsədi yatanları oyatmaq, oyaqları isə səfərbər etməkdi. Həyatın müxtəlif sahələrinə dair problemlər qaldırmaq, cəmiyyətə, xalqa xeyirli işləri təbliğ, zərərli nöqsan cəhətləri tənqid etməkdir. Mahiyyətini bilmədən ən adi hadisəni nə tərifləmək, nə də pisləmək olar. Belə olan halda publisistin ən ümdə vəzifəsi toxunduğu məsələlərin ətraflı öyrənilməsi və bunu şirin, yığcam dildə kütləyə çatdırmaqdır.
   
   Sovet dönəmində, müəyyən bir vaxtda "konfliktsizlik" konsepsiyasını ortaya atmışdılar. Sovet cəmiyyətində sosial konfliktin mövcud olmadığı iddia olunurdu. Təbii ki, ideologiyaya xidmət edən bütün vasitələrdən də bu şüara xidmət tələb olunurdu. Yaxşı ki, ruslar bu absurd fikrə qarşı döyüşə bildilər, yoxsa kiçik millətlərin ümidinə qalsaydı "ləbbeyk" deyib ötüb keçəcəkdilər. Və biz də gül-çiçəkli, cənnət sovetlər ölkəsinin vətəndaşları ətrafımızda baş verənlərin fərqinə varmadan, ağ kağız üzərində yazılmış ağ yalanlarla bəxtəvər saymalıydıq özümüzü. Həmin dövrün publisistikası öz bədii keyfiyyətləri ilə də seçilir - güclü senzor baxışlarından sətirlər arasında fikir gizlətmək və nəsə deyə bilmək bacarığıyla. Həyatın gerçək görüntüsünü təsvir etmək, hadisələrə real qiymət vermək, ədalətli hökm çıxarıb perspektivləri göstərə bilmək bacarığıyla.
   
   Uzun illər biz dünyanı rus dili vasitəsiylə qavradıq, dərk etdik. Söz tarixini öyrəndik. Antik dünya natiqlərinin nitqləri (Demosfen, Siseron), Reformasiya dövrü kilsə xadimlərinin vəəzləri (Martin Lüter, Tomas Münser), orta əsrlərdə Rotterdamlı Erazmın məktubları ilə tanış olduq. Pamflet janrının parlaq nümunələrini oxuduq (Con Milton və Con Lilbern). Maarifçilik dövrünün humanizm, azadlıq ideyalarının daşıyıcıları olan Volter, Didro, Russonu ağlımızın süzgəcindən keçirtdik. Onlardan mayalanaraq doğulmuş rus inqilabçı demokratlarının (Belinski, Çernışevski,

TƏQVİM / ARXİV