adalet.az header logo
  • Bakı 6°C
14 Dekabr 2019 11:30
44697
MARAQLI
A- A+

Təkcə xəstəliklər yoluxucu deyil...

Gənc Verterin İztirablabları kitabını oxumusunuz?

Hötenin yazdığı bu kitabda, Verter qarşılıqsız sevginin tək çıxışı olaraq intihar etməyi seçir. Əsər hüznlü, melanxolik bir havaya sahibdir və insanı o dərin əzabın içinə çəkməyi bacarır. Hötenin 25 yaşında yazdığı bu əsər böyük şöhrət qazanır. Kitab o qədər bəyənilir ki, insanlar da öz sevgilərini Verterin hiss etdiyi kimi olmasına inanırlar. O dövrdə bu sətirləri oxuyan gənclər bir-bir intihar etməyə başlayır.

Özünü Verter kimi göstərmək istəyənlərin sayı getdikcə artır və kitab bir çox ölkədə qadağan olunur. Bu hadisələr insanların ağlına bir sual gətirir.

İntihar yoluxucu ola bilərmi?

Sosioloq Devid Filips, 1974-cü ildə bu mövzunu araşdırmağa başlayır. İntiharın təqlid edilmə təsiri yaratdığı teoremini ortaya qoyur. Hötenin kitabının səbəb olduğu bu təsirə də Verter effekti adı verilir. Araşdırmalarda məşhur insanların ölümündən sonra intihar hadisələrində artım olduğu aşkarlanıb. Bu da, intiharın yoluxucu olduğu teoremini isbatlayır.

Çıxan nəticələrə görə, təqlid edilən intihar hadisələrində kritik dövrlər müəyyən edilib. Xəbərdən sonrakı 3-4 gün ərzində ilk kritik dövr, 7-10 ərzində isə ikinci kritik dövr başlayır. Bu günlərdə insanların intihara cəhd eləmə ehtimalı böyük olur.

Dünya Sağlamlıq Təşkilatının yayımladığı son reportda 15-29 yaş arası gənclərin yol qəzasından sonra ikinci ölüm səbəbi intihardır! Burada mediyanın və xəbərlərin yayımlanma tərzində böyük rol var. İntihar xəbərlərini romantizə edərək yayımlamaq 15-29 yaş aralığındakı gənclərin bu xəbərlərdən daha çox təsirlənməsinə səbəb olur.

Dünya Sağlamlıq Təşkilatı xəbərləri yayımlayarkən mümkün qədər duyğusuz formada yayımlamağı tövsiyə edir. İntiharın necə edildiyi barədə detallar verməmək, istifadə edilən dilə diqqət ermək və maraq oyandırmamaq lazım olduğunu qeyd edirlər.

İntihar kimi şiddət də yoluxucudur.

Son dövrlər qadınlara qarşı şiddətin, cinayətin artması kimi.

Validenlərin əndişə duyduqları şeylərdən biri şiddət tərkibli video oyunların uşaqlara pis təsir etmələri barədədir. Bu mövzu bundan 50 il əvvəl də gündəmə gəlmiş və bu haqda təcrübə aparılmasına səbəb olmuşdu.

Alburt Bandura adlı psixoloqun apardığı Bobo Doll təcrübəsi şiddətlə bağlı sualların bir çoxunun cavabını tapdı. Təcrübə əslində olduqca sadə idi və effektini görmək asan oldu. 1961-ci ildə keçirilən təcrübə üçün 72 uşaq seçildi. Uşaqların yaş ortalaması təxminən 4 il 4 ay idi. Uşaqlar 3 əsas qrup olmaqda qruplara ayrıldı.

Təcrübədən təsirlənməmək üçün hər bir uşaq üçün fərdi olaraq keçirildi sınaqlar. İlk olaraq uşaqların oyun oynaya biləcəyi bir otaq seçildi, otaqda oyuncaqlar və bir yetkin insan olacaqdı. Birinci qrupdakı uşaqlar yetkin insanla hər hansısa bir əlaqə qurmayacaqdı. İkinci qrupdakı uşaqların yanındakı insan oyuncaqlara qarşı şiddətlə yanaşır və şiddət tərkibli sözlər işlədirdi. Üçüncü qrupdakı uşaqların yanındakı insan isə uşaqların hər biri ilə normal şəkildə söhbət edib oyunlar oynayacaqdı.

Təcrübələr bitdikdən sonra uşaqlar yenə otağa salındı və bu dəfə tək oldular. Oyuncaqlara əl vurulmaması deyildi, sadəcə "Bobo Doll” adlı oyuncaqdan başqa. Şiddət göstərən və şiddət tərkibli sözlər işlədən insanın yanına salınmış uşaqlar Bobo Dolla şiddət göstərməyə başladı. Nəticələr olduqca dəhşətli idi.

Qısaca təcrübə haqqında məlumat verdik. İndi isə təcrübədən çıxan nəticələr baxaq.

Şiddət yoluxucudur: Aqressiv insanların hərəkətlərini izləyən uşaqlar, yanlarında həmin insanlar olmayanda onları təqlid edirlər.

Sakitlik də yoluxucudur: Sakit insanların hərəkətlərini izləyən uşaqların, oyuncaqlara qarşı sakit və normal davrandılar.

Analıq önəmlidir: Sakit və qadın yetkinlərlə birlikdə vaxt keçirən uşaqlar, heç bir yetkinlə vaxt keçirən uşaqlardan daha sakit və yumşaq oldular.

Atalıq da önəmlidir: Aqressiv kişi ilə vaxt keçirən oğlan uşaqları, aqressiv qadın ilə birlikdə vaxt keçirən uşaqlardan daha şiddətə meyilli oldu.


Dilimizə uyğunlaşdıran Eminquey