Tutalım, bir imkansız, lap kasıb deyək, qohum, ya dost toy eləyir. Nəsə sevindirmək istəyərsən onu. Xətrini əziz tutan məşhur müğənnidən xahiş edərsən – gələrsənmi dostumun toyuna? Bir-iki mahnı oxuyub gedərsən. Savab qazanarsan... Əlbəttə –cavabın alırsan və toyda o müğənnini gözləyə-gözləyə, toyçuların xaric oxumağına dözə-dözə müşahidə edərsən ətrafı. Barışarsan bir müddət bu durumla. Az keçməz zalda səsdən tutmuş yeməklərə, insanların geyiminə qədər hər şey dəyişər. Yəni sənə elə gələr... Hətta bir sakitlik də yaranar... Xahiş etdiyin gəldi artıq məclisə . Mikrofonu götürməklə məclisin fonun dəyişdi. Bayaqdan çəkdiyin zillət unuduldu. Bir professional ifa dəyişdi bunu. Deməli, ifaçı dəyişə bilir durumu. Sadəcə, gözləmək lazımdı.
***
Nizami Gəncəvi bütün yaradıcılığında ideal cəmiyyət axtarıb. Və yaşadığı dövrdə də ideal cəmiyyətin təminatçısı təbii ki, padşahlar ola bilərdi. Bərbad tərcümələr olsa da Nizaminin əsərlərini yenidən vərəqləyəndə utopik sosializmin rüşeymlərin görmək çox maraqlıdı. Həm də maraqlıdır ki,bu əsərlərin sponsorları (indiki dilnən desək) monarxlar özləridi. Çəkinmədən, alleqorik dildə onlardan nə umduğunu yazır şair. Dövrün ən məşhur şairinə hansısa mövzuda poema sifariş verənlər güman etmirdilər ki, Nizami yazacaqlarını onlarla məsləhət edəcək .Və həm də maraqlıdı mənə – həmin monarxlar özləri oxuyurdularmı bu əsərləri? Yoxsa, rəfə qoyulub baxmaq üçün yazdırırdılar? Bəs, ətraflarındakı "xeyirxahlar” Şahın ovcuna qoymurdularmı Şairin nə demək istədiyini? O qədər kəskin fikirlər var ki... Deyə bilərdilər də – bəs filan-filan, mən vermişəm pulun, bu nədi yazmısan ? Bu barədə tarix heç nə demir... Nizami var, Qızıl Arslan var, Axsitan var... Var ki ,var...
***
"Yeddi gözəl” poeması Marağa hökmdarı Əlaəddin Körpə Arslana həsr olunub. Yəni elə bir hünəri yoxdu hakimin. Tarixə Nizamiyə görə düşüb. Poemanın özü isə Sasani hökmdarı Bəhram Gurun həyatın təsvir edir. "Yeddi gözəl”erotik ədəbiyyatınşah əsərlərindən biri hesab edilir, bununla belə əsərdə xeyli əxlaqi fikirlər də yer alıb.İslam Ensiklopediyasına görə, Nizami yenilikçi xüsusiyyətinə sadiq qalaraq, mümkün qədər erotik məzmunu məhdudlaşdırıb, daha çox şəhvətizövqlərlə dövlət idarəçiliyindəki məsuliyyətə diqqət çəkməyə çalışıb. Baxmayaraq ki, şair şahın kef məclislərini təsvir edir, poemanın əsas məzmunu fiziki ehtirasın yalnız ərdəmli, sadə və mehriban işlərə istiqamətləndiriləcəyi təqdirdə əsl zövq verəcəyini göstərməklə bağlıdır.
***
Oxuyan oxuyub, bilən bilir. Yalnız bir epizodu xatırlayaq... Ov dalınca dağlara çıxan Bəhram Gur bir çobanla rastlaşır. Və həm də görür ki, ağacdan bir it asılıb. Səbəbini soruşur – çoban cavab verir ki, bu it çox qoçaq, canavarların qənimi it idi. Ancaq sonra bir qurd qancığı kürsəyə gələrək iti özünə dadandırıb. İtin başı qurd qancığına qarışanda da sürünü bada verib...
***
Bəhram Gur elə bil yuxudan ayılır. Və saraydakı fitnələri dərk edir. Geri qayıdanda onu gözəllərin qoynuna salıb da hakimiyyətə sahib olan vəziri edam etdirir....
***
Belə bir hekayə hər hansı Şərq ölkəsindəki saray üçün xarakterik ola bilərdi. Amma Nizamı davamlı olaraq bu mövzuları qabardır hər əsərində. "Pulumu geri ver” deyən olubmu görən, o padşahların içində?
***
Bəşəriyyət inkişaf mərhələsində çoxallahlıqdan təkallahla inam yolunu seçib. Demək belə lazımdır. Çox Allahın çox da əmri olur. Gərək hərəsinə bir məbəddə heykəl qoyasan, sitayiş eləyəsən, qurban kəsəsən. Hərəsi bir sahəni idarə eləyir – gərək dənizə çıxanda Dəniz Allahına, ova gedəndə Meşə Allahına, eşqə düşəndə Məhəbbət Allahına görüm-baxım eləyəsən. Ayrı-ayrı sahənin allahları Baş Allahla münasibətini pozanda gəl işlərini həll elə, görüm necə eləyəcəksən? Odisseyin səyahətini xatırlayırsınızmı? Odur ki, bir olan Allahı tanımağın, ona tapınmağın insanlara xeyri çoxdur. Seçim-filan olmadan. Amma baxıram ki, bizdə allahlıq iddiasına düşənlərin sayı xeyli artıb. O bir Olan axırını xeyir eləsin.
***
Bu gün danışmağa başlayan uşaqlar nə danışacaqlar, necə danışacaqlar, iyirmi il, otuz il sonra bizim qəzetlərdəki (çox optimistəm deyilmi, qəzetdən-zaddan danışıram) bəyanatlarda özünü göstərəcək. Əgər bu gün körpələr "istəmirəm", "yox" deməyi öyrənsələr bir neçə ildən sonra "mən belə düşünmürəm" deyə biləcəklər. Bir az vaxt keçəndən sonra isə öz fikirlərini, mövqelərini müdafiə eləməyi öyrənəcəklər. Tarix üçün 20-30 il nədi ki? Gözləmək lazımdır.
... İstanbulda olub "Topqapı" muzeyini görənlər bilirlər - girəcəkdə sarayın iki həyəti, iki darvazası var. Əvvəllər Osmanlı imperiyasının ehtişamlı dönəmlərində saraya qonaq gələnlər statusuna, ranqına görə bəzən birinci darvazadan ikinciyə keçənə qədər atla, qatırla gedə bilirlərmiş. İkincidən saraya qədər gedən yolu isə istisnasız-filansız piyada getməliymişlər. Rəiyyətin isə sarayın nə birinci, nə də ikinci həyətinə daxil olmaq hüququ yox imiş. Amma hər səhər birinci darvazanın qarşısına yığışıb həmin gecə dövlətin daxili siyasətində baş verənlərdən xəbər tuturlarmış. Yəni gecə başı kəsilmiş dövlət məmurlarının kəlləsini nizəyə keçirib düzürlərmiş birinci darvazanın qabağına. Həmin vaxtlardan çox uzaqlaşsaq da, mahiyyətcə çox şey dəyişməyib. Biz də hər gün xəbərlər proqramlarına həmin o darvazanın qabağına yığışan rəiyyət kimi tamaşa edirik. Nəsə yeni bir sərəncammı, fərmanmı eşitməyəndə fikirləşirik ki, nə oldu, bəs filankəs, bəs filan nazir, bəs filan məmur? Sadə adamların marağı təbiidi, onlar nəyinsə dəyişəcəyinə ümidlidirlər. Amma dünənə qədər ağız-ağıza öpüşən, bir-birinin şəninə tərif deyənlər haray-həşir qopardanda düşünürsən ki, qardaş, nə olub? Bir-iki gün gözləyin, görərsiniz nə qədər "səmimi" etiraflar eşidəcəksiniz. Baş verən olayların uzantısı olan bu qərar nə qədər başları darvazanın önünə düzəcək.
***
***
Mən bu gün nə qədər xatırlatmalar elədim. Yəqin ki, izlədiyiniz bu proseslərin içərisində öz həyatınıza tanış gələn nə qədər epizodlar gördüz. Yəni hər zaman eyni proseslər gedir. İnsanlar varlanırlar, zənginləşirlər, sonra harınlayırlar, bütün dəyərləri, prinsipləri unudurlar, Allahsız olurlar. Sonra böhran başlayır - maddi, mənəvi. İntiharlar, cinayətlər, müharibələr. Bir azacıq özlərinə gəlirlər, sakitlik yaranır, yeni dövrə keçid alırlar. Xronoloji ardıcıllıqla baxsaq, tarixə məlum olan ilk böhrandan sonra yeni ideologiya - xristianlıq gəldi. Orta əsrlərdəki böhrandan sonra protestantizm və kapitalizm bərqərar oldu. XX əsrin 30-cu illərində nasizm, kommunizm ideyaları tətbiq olunmağa başladı və dünya sosialist və kapitalist düşərgələrinə bölündü. XXI əsrin ortalarında bizi nə gözləyir? Yaşaya bilsək, görəcəyik. Gözləyək...
***