Anadolu türklərinin gözəl bir sözü var: "Meşəsi bol kəndin qəbiristanlığı kiçik olar!"

Qəbiristanlığı genişləndirmək biz insanların əlində elə də çətin iş deyil: ağacı kəs, meşəni doğra, yaşıllığın anasını ağlat, bəs edər. Bir də onda başını qaldırıb görərsən ki, nəfəs almaq çətinləşib, xəstəlik, azar-bezar düz-dünyanı başına alıb, ömür qısalıb...

Müxtəlif ağacların baş-başa verdiyi yaşıl meşə, zümrüd qaşı kimi dövrə vuran bağ-bağat əvəzsiz sağlamlıq mənbəyidir. Əbəs yerə meşəni çox vaxt obrazlı olaraq torpağın "yaşıl ciyəri", təbiətin "yaşıl donu" və s. adlandırmırlar.

Doğrudan da meşə çox böyük sərvətdir. Meşədəki ağacların budaqları təkcə quşların yuva qurmağı, koğuşu arıların bal yığmağı, gövdəsi mebel, kötüyü toxmaq düzəltmək, ən nəhayət, odun-ocaq üçün deyil.

Ağac var ki, budağından yüyürüyümüz asılıb, beşiyimiz yellənib, kölgəsində nəfəsimizi dərmişik. Ağac var ki, tumurcuğu, çiçəyi, yarpağı, gövdəsi, meyvəsi, qabığı ilə dərdimizə məlhəmdir. Ağac var ki, meyvəsi ilə ağzımıza dad, süfrəmizə yaraşıq gətirib. Ağac var ki, görkəmi ilə göz oxşayır, bağları, parkları, həyətləri bəzəyir. Ağac var ki, onu doğmalarımız, əzizlərimiz uyuyan torpaqda əkmişik.

Həyatımız bu və ya digər şəkildə ağaclarla bağlıdır. Xüsusilə kənddə doğulanlar ağacların həyatımızda necə əhəmiyyətli rol oynadığını təsdiq edə bilərlər. Kənd uşaqlarının çoxunun ağacdan beşiyi olub, ağacdan asılan yelləncəklərdə yellənə-yellənə böyüyüb. Ağac kölgəsində iməkləmişik, ilk addımlarımızı atmışıq, nəfəsimizi onun kölgəsində dərmişik. Bəlkə də uşaqlığımızı, gəncliyimizi də onun altında itirmişik...

Ağac elə təkcə meyvəsi ilə qidalanmaq, kölgəsində dincəlmək üçün deyil ki? Ağac ev üçün ən yaxşı tikinti materialıdır, döşəmə, sürahi, pilləkən ağac materialla inşa edilir. Ağac odun-ocaqdır, qışda cırtacırtla yanan odun sobasından gözəl nə ola bilər? Ağac beşikdə böyüdüyümüz kimi qocalanda da ağac tabuta girib dünyadan köçürük. Deməli, doğulandan son mənzilə qədər ağac bizim yol yoldaşımız, dostumuz, bəlkə də sirdaşımızdır. Ağaclar həmişə insanın qoruyucusu, keşikçisi olublar. Sıx ağacların əkildiyi meşə zolağı güclü küləklərin, qasırğaların qarşısını alan etibarlı sədd, örtük rolu oynayıb.

Meşə zolağının, ağacların faydası haqqında çoxlu misallar göstərmək olar. Bir neçəsini xatırlatmaq kifayət edər: bir hektar ardıc meşəsi Paris boyda bir şəhərin havasını mikroblardan təmizləyir! Bir çinar ağacının verdiyi oksigen 58 nəfərə bəs edir. 1 hektar meşə il ərzində 70 tona yaxın toz və zərərli maddələri süzgəcdən keçirərək məhv edir. Bir hektar meşə il ərzində 50-70 ton tozu və zəhəri öz "süzgəcindən" keçirir.Bir hektar meşə sahəsi 1 saatda 8 kiloqram karbon qazını udur, Bu, 1 saatda 200 nəfərin havaya buraxılan karbon qazının həcminə bərabərdir.

Ağaclar çox olan ərazidə daha sağlam həyat sürmək mümkündür. Yaşıllıqlar çox olanda xəstəliktörədən mikroorqanizmlər 8, zərərli qazlar isə 5 dəfə az ifraz olunur Çoxlu ağac əkilməsi və meşə zolaqlarının salınması qlobal istiləşmə və iqlim dəyişməsinin qarşısını ala bilər.

Ağaca, yaşıllığa, təbiətə olan münasibət insanın özünə olan münasibətdir. Dünyanın bir sıra ölkələrində bu sahədə örnək misallar var. Məsələn, Çində 11 yaşına çatan hər kəsin ildə üç ağac əkməsi barədə qanun qəbul olunub. Almaniyada meşələrə mal-qara buraxılmır, maşınla meşəyə girmək qadağandır.

Hətta bu ölkədə yol çəkilişi zamanı bir ağac kəsildiyinə görə mühəndisi məhkəməyə veriblər...

Son illər yaşıllıqların artırılması, yeni ağacların əkilməsi, mövcud yaşıllıqlara qulluq edilməsi sahəsində xeyli iş görülüb. BMT-nin milyard ağac əkilməsi kampaniyası çərçivəsində 17 milyard ağac əkilib və onun trilyona çatdırılması hədəfə alınıb. Hər il yer üzündə 15 milyard ağac kəsilir. İnsan sivilizasiyası yaranandan ağacların sayı 45 faiz azalıb. Statistikaya görə, hazırda dünyada 3-4 trilyon ağac var.

Dünya üzrə meşə örtüyü 4 milyard hektar sahəni əhatə edir. Bunun 809 milyon hektarı Rusiya Federasiyasının, 478 milyon hektarı Braziliyanın, 310 milyon hektarı Kanadanın və 303 milyon hektarı ABŞ-ın payına düşür. Son 200 ildə dünya üzrə meşə ərazilərinin sahəsi 2 dəfədən çox azalıb.

Təbiətin qorunması, o cümlədən yaşıllıqların dəyəri barədə ABŞ-ın Virciniya ştatında yaşayan qızıldərililərin sözləri necə də yerinə düşür: "Yalnız son ağac kəsildikdən, son arx zəhərləndikdən, son balıq yaxalandıqdan sonra insan oğlu pulun yeməyə yaramadığını dərk edəcək..."

XVIII-XIX əsrlərdə indiki Azərbaycan ərazisinin 35 faizi meşə ilə örtülü olub. Hazırda ölkəmizdə meşələrin ümumi sahəsi 1021 min hektardır. Bu da respublika ərazisinin 11,8 faizini təşkil edir.

Ölkəmizin meşə ehtiyatının 49 faizi Böyük Qafqaz, 34 faizi Kiçik Qafqaz, 15 faizi Talış və 2 faizi Aran zonasının (Naxçıvan MR ilə birlikdə) payına düşür. Azərbaycanda adambaşına düşən meşə sahəsi 0,12 hektardır. 261 min hektar meşə fondu sahəsi Ermənistan tərəfindən işğal edilib.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən hər il meşəbərpa tədbirləri həyata keçirilir, yeni meşə sahələri və yaşıllıqlar salınır, qiymətli ağac və kol cinslərinin qorunması və artırılması sahəsində işlər görülür.

Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, IDEA İctimai Birliyinin təsisçisi və rəhbəri Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə keçirilən "Ağac əkək, qoruyaq, yaşadaq", "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinə 100 min ağac" və digər aksiyalarda da xeyli yaşıllıq zolağı salınıb.

2018-ci ildə BMT-nın Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının, beynəlxalq ekspertin, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin iştirakı ilə yeni Milli Meşə Proqramı hazırlanıb. Həmin Proqramın qəbul olunması ölkəmizdə meşə təsərrüfatının müasir metodlarla idarə edilməsini təmin edəcək. Ölkəmizdə son illər 2,5 min hektar sahədə yeni meşə ağacları əkilib, o cümlədən 36,1 hektar sahədə meyvə, ağac və kol cinslərinin toxumları səpilib. Həmçinin 7,7 min hektar sahədə meşələrin təbii bərpasına kömək tədbirləri həyata keçirilib.

Bundan başqa, 46,9 min hektar meşə fondu torpaqlarında birdəfəlik suvarma işləri aparılıb. Təkcə ötən ilin payız mövsümündə 1,3 milyon müxtəlif çeşidli ağac əkilib, baramaçılığın inkişafı üçün rayon əhalisinə 1,7 milyona yaxın tut tingi paylanılıb.

Ötən il, ümumilikdə, meşə ilə örtülü sahələrdən 59,7 ton meyvə, ağac və kol cinsləri toxumları tədarük edilib. Bunların 14,5 tonu qoz, 3,1 tonu şabalıd, 2,5 tonu ərik, 1,7 tonu badam, 1,2 tonu şaftalı, 0,5 tonu gilas, 0,3 tonu xurma, 0,1 tonu fındıq toxumlarının payına düşüb.

Bu il meşə fondu torpaqlarında 14 min 30 hektar ərazidə müxtəlifcinsli ağaclar əkiləcək. Yaz əkinləri mövsümündə 81 hektar ərazidə əkin işləri başa çatıb. Bu mövsüm ərzində, ümumilikdə, 400 hektar ərazidə tinglərin əkilməsi nəzərdə tutulub.

Ötən il "Hər ailə ağac əksin", "Bir şagird bir ağac əksin və qorusun" devizləri altında keçirilən aksiyalar zamanı isə vətəndaşlara, icra hakimiyyətlərinə, məktəblərə, bağçalara, təşkilatlara təmənnasız olaraq 167 min müxtəlifcinsli ağac tingi paylanılıb.

Yeni meşə massivləri salınarkən regionun yerli xüsusiyyətləri nəzərə alınır, ərazidən asılı olaraq qoz, fındıq, püstə, alma, armud, şabalıd, badam ağaclarının əkilməsinə daha çox üstünlük verilir. Təbii bərpa prosesinə kömək üçün bəzi ərazilərdə meşə zonalarına hasarlar çəkilir, kənd sakinləri və yeli camaatla maarifləndirici söhbətlər aparılır. Meşəyə mal-qaranın daxil olması pöhrələrin məhv olmasına səbəb olur, təbii bərpa prosesini ciddi şəkildə ləngidir. Ağaclar böyüyəndən sonra mal-qaranın meşələrə daxil olmasının o qədər də ziyanı olmur. Ona görə də cavan meşələr böyüyüb qol-qanad atana qədər onu ətraf təsirlərdən qorumaq mühüm məsələlərdən biridir.

Yeni aqromeşələr 6X6, 8X8, 8X12, 12X12, eləcə də 5X3, 5X4 sxemləri üzrə salınır.

Məsələn, 1 hektar sahəyə 425 ədəd alma, 156 ədəd qoz, fındıq və şabalıd ağacları əkilir.

Lakin bununla belə hələ də meşələrimizdən balta, dəhrə, mişar səsi kəsilmir, illər uzunu minbir zəhmət bahasına əkilib-becərilən ağaclar "uf" demədən kəsilib atılır. Hər il yer üzündə 15 milyard ağac kəsilir. Ölkəmizdə bu il ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə ağac kəsilməsi halları 2,5 faiz azalıb. Yaxşı ki, son illər vaxtaşırı hal alan iməciliklər zamanı yaşıllaşdırma və ağacəkmə kampaniyaları aparılır, yeni bağlar salınır.

Onlar harada yoxdur ki? Hər səhər yaşıl budaqları ilə pəncərəmizi döyəcləyir, səfərə çıxanda yolumuz üstdə dayanıb bizi salamlayır, yayda günəşin istisindən qoruyur, qarlı-yağışlı havada başımıza çətir tutur. Əbəs yerə deyil ki, Məhəmməd peyğəmbərin (s.ə.s) hədislərindən birində deyilir ki, qiyamət qopsa belə əlindəki fidanı yerə basdır.

Beşikdən məzara qədər bizimlə yol yoldaşı olan, həmişə, hər vaxt köməyimizə yetən ağaclar.... Onları bizə doğmalaşdıran yolumuzun üstündə bitməyi, ətrafında böyüməyimiz, xasiyyətimizdəki müəyyən uyğunluqlar, bənzəyişlər və s. ola bilər. Ona görə də ağacları əzizləməyə və sevməyə dəyər...