… Zastava bizimlə qonşu idi. Yəni bizim həyətlə zastavanın arasında bir hasar var idi. Və bu hasar da elə-belə hasar deyildi, çox hündür idi. Bu uşaqlar o hasara yaxınlaşar, amma əsgərlərin icazəsi olmadan ürək eləyib ora dırmaşmazdılar. Kimsə dırmaşsaydı, o dəqiqə rus əsgərləri onlara hədə-qorxu gələr və düşürdərdilər. Bəzi dəcəl uşaqlar - Tubunun oğlu Dilavərlə Yavər ipə-sapa yatmayanda rus əsgərləri onları gəlib yaxalayar, zastavanın həyətinə aparardılar. Zastavanın həyətinə aparılmaq isə o uşaqlar üçün çox qorxulu idi. Elə ki, rus əsgərləri o uşaqlardan birini yaxalayıb içəri aparırdı, bax onda onların çığırtısına dədələri gəlirdi. Dədələri işə qarışandan sonra zastavanın naçalniki Paznakovun göstərişi ilə o dəcəl uşaqları buraxardılar. Və dədələrinə deyərdilər ki, bax, bir də uşaqlarınız bizdən icazəsiz o hasara dırmaşsa, zastavanın həyətinə baxsa, onu salacağıq içəridəki qaranlıq otağa. Uşaqlardan birini bir dəfə o qaranlıq otağa salmışdılar, o da qorxusundan bir ay özünə gələ bilmədi…

… Paznakovun arvadı Şura bizim kəndin aşağı hissəsindəki orta məktəbdə rus dili müəlliməsi işləyirdi. Bizdən yaşlı uşaqlara dərs deyirdi. Ürəyi yumuşaq adam idi. Elə uşaqlar da həmişə «Şura xala, Şura xala» - deyirdilər...

… Bir dəfə atam məni çağırdı ki, gəl bu qabdakı qatığı və südü naçalnikgilə apar. Bizim uşaqlar o qatığı və südü aparmaq üçün həmişə bir-birilə dalaşardılar. Çünki qatığı və südü aparan uşağa Paznakovun arvadı dadlı konfet və şokolad verirdi. Bir dəfə də o payı mən apardım.

Hasara yaxınlaşdım, Şuranı gördüm:

- Tyotya Şura, ya moloko i matson prinisli – dedim.

Onsuz da rusca yaxşı bilmirdik. Amma biz rusca yaxşı bilməsək də, Şura bizi yaxşı başa düşürdü. Diqqətlə baxdı və dilləndi:

- Tı Qismət malçik?

- Da – dedim.

… Əliylə işarə elədi ki, gəl qapı tərəfə, əsgərlər səni buraxacaq. Mən qapıya sarı gedənə qədər gördüm ki, qapı açıldı və sevinə-sevinə içəri keçdim. Əsgər məni müşayət edərək düz Şuranın yanına apardı. Mən qabdakı qatığı və südü Şuraya verdim, o içəri keçdi. Beş dəqiqədən sonra boş qabı qaytardı və mənə kağıza bükülü bir pay da verdi. O dəqiqə dalağım sancdı ki, sən öl, bu yenə şokolatdan, konfetdən olacaq. Səbrim çatmadı, məni ötürən əsgərin yanında bağlamanı açdım. Gördüm ki, konfet, şokolad və qoz, fındıq ləpələri var. Bağlamanı açanda yazıq əsgər elə baxdı ki, ürəyim ağrıdı. Ovcumu doldurub onun ovcuna basdım. Əsgər sevincindən saçıma sığal çəkdi. Sonra da «sposibo!» dedi. O vaxtdan tay mən heç kimə imkan vermədim ki, Şuragilə qatıq-zad aparsın. Atama deyirdim ki, Şuranın qatığı qurtarıb. Əksinə, Şura qatıq-zad istəmirdi. Sadəcə, biz onun verdiyi konfet və şokolada çox həvəs göstərirdik…

… Mənim böyük qardaşım Qürbət dərslərini heç də yaxşı oxumurdu. Amma bir gün rus dili müəllimi Cəmil müəllim gördü ki, qardaşım rusca çox qəşəng danışır. Qardaşım rusca necə gözəl danışıbsa, Cəmil müəllimin gözü kəlləsinə çıxıb. Atama da deyib ki, Qismət kişi, xəbərin var, Qürbət o biri dərsləri zəif oxusa da, rus dilini semoçka kimi çırtlayır. Soruşuram ki, ay oğul, bunu hardan öyrənmisən? Deyir ki, zastavadakı rus əsgərlərilə dostluq eləyəndən sonra dili yavaş-yavaş öyrənməyə başladım. Sonra gördüm hər şeyi asanlıqla öyrənə bilirəm, sevindim. Cəmil müəllim də ona «beş» yazırdı.

… Zastavaya kino gələndə uşaqlar sevincindən papağını göyə atırdılar. Xüsusən də mamam oğlu Tehran bu kinolara həvəslə baxırdı. Bir gün də o, dedi ki, bu gün soldatlar «Ne kriçila, ne friçila» filmini göstərəcəklər. Dedim ay mamaoğlu, bu nə deməkdi, heç başa düşmürəm. Dedi ki, ayə, mütfilimi deyirəm da. Çünki ordakılar elə-belə danışır: ne kiriçila, ne friçila. Həmin axşam uşaqlar zastavanın hasarına yaxınlaşdılar, ancaq Paznakovun qanı qara olduğuna görə, kinoya baxmağa qoymadılar. Çünki yay vaxtında kinonu zastavanın həyətindəki yerdə göstərirdilər. Yəni ora getməyə heç ehtiyac da yox idi. Sadəcə hasara dırmaşırdın və ordan filmə baxırdın. Mamamoğlu Tehran ürəyi istədiyi filmə baxma bilmədiyinə görə, Paznakovun yeddi arxa dönənini söyürdü. Baxmayaraq ki, mamamoğlu Tehran Paznakovun yeddi arxa dönənini söyürdü, amma o naçalnikin bizə çox yaxşılığı dəymişdi. Yəni Paznakov yeddi arxa dönəninə söyülməyə layiq kişi deyildi. Rus olsa da, bir naçalnik kimi bizim xalqın adətinə, ənənəsinə, böyüyünə, ağsaqqalına hörməti vardı. Pulu qurtaranda atamın yanına gələrdi və ondan borc alardı. Paznakov yeganə adam idi ki, atamdan aldığı borcu vaxtında qaytarırdı. Amma atamın qohum-əqrəbası aldığı pulu heç vaxt qaytarmaz və deyərdi ki, yer qazıb pul qazanıb? Pulunu vermirik! Pambığın müftə puludu da. Başqası yeyənə qədər elə biz yeyərik. Bu sözlər də atamın qulağına çatanda heç əhvalını pozmaz, əksinə, gülər və deyirdi ki, qohumlardı da Allah köməkləri olsun, nə danışır danışsınlar. Hərə öz əməlinə görə Allah-Təala qarşısında cavabını verəcək. Və atam Qismət kişi də heç vaxt qohumlarına verdiyi pulu istəməzdi. İnsafı olanlar qaytarardı, insafı olmayanlar pulu yeyərdi, üstündən də su içərdi…

… Günlərin birində mamam oğlu Təbriz zastavanın həyətinə keçir və ordan əsgərlərin qəfəsdə saxladığı dovşanları tutub aparıbmış. Beləliklə, əsgərlər baxır ki, hər gün qəfəsdən bir dovşan yoxa çıxır. Pusurlar, görürlər ki, mamam oğlu Təbriz gəldi, girdi qəfəsin içinə. Rus əsgəri bunu görən kimi tez qaçıb qəfəsi bağlayır. Mamam oğlu da dovşanı qucağına alıb çıxmaq istəyəndə görür ki, qəfəs bağlıdı. Çığırtısı aləmə yayılır. Sonradan əsgərlərin o çığırıb-bağırandan və ağlayandan sonra ürəyi yumuşalır, qəfəsi açırlar və deyirlər ki, bax, oğrunu tapdıq. Get, o biri dovşanları da gətir, sənə dəyməyəcəyik. Apardığı dovşanın birinin rəngi ağ idi, birinin də qara. Hər ikisini biz səhərdən axşama qədər mamam oğlugildə oynadardıq. O evə gəldi, hər iki dovşanı götürüb geri qayıtdı. Dovşanları verəndən sonra rus əsgərləri tay ona bir söz demədi. Ancaq zastavanın naçalniki Paznakov dovşanları mamam oğlu Təbrizin oğurladığını biləndən sonra deyib ki, tay onu zastavanın həyətinə kinoya baxmağa qoymayın. Mamam oğlu Təbriz də elə-belə oğlan deyildi. Çox savadlı, bacarıqlı uşaq idi. Hasara çıxardı və hasardan da yay vaxtı kinoya baxardı. Əsgərlər nə qədər çalışsa da onu düşürdə bilməzdilər. Əsgərləri bezdirərdi, onlar da tay ona dəyməzdilər...

Tubunun oğlanları Yavər və Dilavər bir gün qaça-qaça zastavaya gəlir və həyəcanla deyirlər:

- Soldat, tam Selbasan şipyon yest!

Əsgərlər də bu sözü ilk dəfə eşidəndə tez ayağa qalxar, həyəcan siqnalı çalar, xüsusi təlim görmüş itlərlə Selbasana tərəf qaçardılar. Gedib bir şey görməyəndən sonra əsəbi vəziyyətdə geri qayıdar və ikinci dəfə bu xəbəri verən uşaqlara deyərdilər:

- İdi tı k çortu!

Heç uşaqlar da bu sözün mənasını başa düşməzdilər və deyərdilər ki, bu kopəkoğlu soldatlar nəsə bizə söydü. Və onlar da onu söyən soldatların yeddi arxa dönənini yağlayardılar…

Selbasan da elə bir yer idi ki, orda kolun, kosun, qarğının, qamışın əlindən tərpənmək olmurdu. Harda bir qarğı şıqqıldadı, harda bir səs gəldi, elə bilirdik ki, orda bir şipyon var. Çünki bizə o qədər şipyon haqqında danışmışdılar ki, gözümüzə hər yerdə şipyon görünürdü. Zastavada göstərilən kinolarda da şipyon görəndə deyirdik ki, bu, Selbasandakı şipyona oxşayır. Hansı ki, Selbasanda biz nə şipyon görmüşdük, nə də bir canavar. Ən yaxşı halda Selbasanda o kol-kosların arasında ya tısbağa olardı, ya da ilan-çayan. Bir dəfə də Abbasın oğlu Xudu demişdi ki, Selbasanda 20 canavar görmüşəm. Sonradan məlum oldu ki, onlar canavar deyilmiş, Abbasın oğlu Mürsəlin yekə itiymiş.

… İndi o Selbasanda bir kol-kos, bir qarğı, bir ağac qalmayıb. Hansı ki, biz uşaq olanda kol-kosun, qarğının əlindən ora girə bilməzdik. Qoyun-quzunu aparıb otaranda qorxardıq ki, kol-kosun arasında qoyun-quzu itər və bizim də bir qara erkəyimiz o kol-kosun arasında itmişdi və onu da quyruğundan çaqqal basıb yemişdi. Çünki üç gündən sonra o qara erkəyin yeyilmiş sür-sümüyünü tapdıq. Selbasan qarış-qarış, metr-metr 40 il bundan qabaq həyətyanı sahə kimi bəhmənlilərə paylanıb. İndi Selbasanda hərə özünə bir yurd qurub…

… İndi nə Selbasan var, nə də yuxarıda adını çəkdiyim o uşaqlar. O uşaqların bir neçəsi və içərisi mənim qardaşım Qurbət daxil olmaqla Allahın dərgahına qovuşublar. Sağ qalanlar isə 65-66 yaşlarını haqlayıblar. Mənim yaşda olan və məndən bir qədər böyük mamam oğlu Tehran, Təbriz, Əhməd, əmiuşaqlarım Əbdürəhim, Zülfüqar, Əsgər, Məhəmməd, Rəfael hərəsi bir evin, bir nəslin ağsaqqallarıdır. O uşaqlıq anlarını, o gözəl illəri yada saldım ki, qoy bir daha arxada qalan uşaqlığımıza dönək, xatirələri yada salaq. Axı insanları xatirələr yaşadır. O xatirələr ki, çoxu bizim yadımızdan çıxıb. Yadımızdan çıxsa da, ayaqyalın, başıaçıq gəzdiyimiz və bu gün bir-birimizdən xəbər tutmamağımıza baxmayaraq, o yollar, o izlər, o məkanlar və Quruçay bizi heç vaxt yaddan çıxarmır…