Emin Akif yazır: Başqasının əliylə şairləri vuran tənqidçi...
Bu yaxında gənc "şair” Elşad Baratın şair Qismət Rüstəmov haqqında
palaz boyda tənqidi yazısını oxudum. Yazıdakı hirs, qəzəb öz əyri barmağını
gözümə soxsa da
dözdüm. Elşad Qisməti bəzi məqamlarda haqlı olaraq "plagiyatçı” şair hesab edir.
Amma yazıda cəmi bircə arqument var, o da Aqşin Yeniseyin şeirindən bir misaldı.
Vəssalam. Qalan çəkilən adlar
arqumentsiz boşboğazlıqdır.
Yazını oxuya-oxuya iki il bundan qabaq oxuduğum
"Yaradıcılıq fakültəsi” yadıma düşdü. Həmin dövrdə poeziya bölməsinə ustad
dərsini Qismət Rüstəmov deyirdi. Bu dərslərdə mütəmadi olaraq Elşad Barat da
fəal iştirak edirdi. Elə mən özüm də. Əgər Elşadın Qismətə yağdırdığı
komplimentləri eşitməsəydim, onu qınamazdım. Bəs, necə oldu ki, Elşad Qisməti
yıxıb-sürümək qərarına gəldi? Axı, elə bir il bundan öncə təkrarçı, mənasız
şeirlərinin oxunmadığını görən Elşad feysbukda öz hesabının adını dəyişib Ramiz
Rövşən qoymuşdu. Bir müddət sonra da yenidən öz adına qaytarmışdı. Ramiz
Rövşənin şöhrətindən oğurlamaq yaxşı iş idimi? Ramiz Rövşən adıyla öz
şeirlərini oxucuya sırımaq, təriflənmək yaxşı iş idimi? Adamın üstündə Allah
var, Elşad öz layiqli cavabını aldı. Öz adına qayıdandan sonra şeirləri yenə
oxucu diqqətindən məhrum oldu.
Bəs, yaxşı, necə oldu ki,
Elşad kimi mənasız söz yığını özündə cəsarət tapıb Qismətə sataşdı? Yazının
adını da "Qismət özünə şər atır” qoydu.
Möhkəm oturun, izah edim
Elə "Yaradıcılıq fakültəsi”
dövründə Əsəd Cahangir fakültəyə tənqid dərsini keçirdi. Həmin vaxtlarda Əsəd
Cahangirlə dərsdənkənar çay süfrəsində, ya da onun öz evində görüşlərimiz olub.
O görüşlərdə Əsəd Cahangirə müasir dövr şairləri ilə bağlı suallar verəndə,
dönə-dönə Qismətin plagiyatçı, süni, ruhsuz şair olduğunu vurğulayırdı. Elə bu
məqamda bir əhvalat yadıma düşdü:
Bir gün İrana Çin idman
ustası təşrif buyurur. O farslara özünü müdafiə etməyin yollarını öyrədir.
Tərcüməçinin sayəsində aradakı dil problemi həll olunur. Bir az keçəndən sonra
farslardan biri sual verir:
- Ustad, əgər davamız
düşsə, həmin adam da üstümüzə bıçaq çıxartsa, nə edək?
Ustad gülümsəyərək cavab
verir:
- Qaçın.
Hamı təəccüblənir. Sualı
verən fars yenə:
- Bəs, axı bayaqdan bizə
müdafiə olunmağın yollarını öyrədirdiniz, indi niyə deyirsiniz ki, qaçın? –
deyə soruşur.
Ustad cavab verir:
- Çünki o adamın naşı, ya
da peşəkar olduğunu bilmirsiniz. Əgər naşıdırsa bıçağı haranızdan vuracağını da
bilmirsiniz. Deməli, qaçmaq lazımdır, ancaq qaçmaq.
Əsəd Cahangir kimi necə vuracağını yaxşı bilir...
Bu gün sənin şeirlərin
haqqında tərif yazan Əsəd sabah səninlə münasibəti pisləşsə, tərifi tənqidə,
hətta təhqirə belə çevirə bilər.Vurmaq istədiyi adamları başqasının əli ilə
vurmağı yaxşı bacarır. Amma naşıdır... Nöşün? Oşün ki, yazıda öz nəfəsini
qoruyub saxlayır, başqasının adı ilə tirajladığı yazıda özünü ələ verir. Onun
da naşılığı bundadır.
Bir şeyi xüsusilə qeyd
etmək istəyirəm. Heç vaxt haqqımda kiminsə rəy yazmağını güdməmişəm. Amma Əsəd fakültə vaxtlarından məni tələbələrə tərifləyirdi. Şəxsi
yazışmalarımızda əksər mövzularda sözümüz çəp gəlsə də həmçinin. Ki, sən
istedadlı şairsən. Bir dəfə dözmədim, soruşdum.
- Əsəd müəllim, məni
tərifləyirsən, yaxşı, iki ildir münasibətimiz var, amma gənclərdən yazı yazanda
mənim şeirlərim haqqında niyə yazmadın?
Cavabı bu oldu:
- Sən də özünü yaxşı apar,
sənin də haqqında yazım.
Beynimdəki şübhələr bu cavabla təsdiqini tapmışdı
Deməli, onun kiminsə
haqqında yazmağı üçün ona dəyib-dolaşmamalısan. Əksinə çıxmamalısan. O, şeirə
imzayla yanaşır, imzasız yox. İmza nə qədər laldırsa, bir o qədər tərifin gücü
çox olur. Misal üçün, onun Elçin Hüseynbəyli ilə 2009-cu ildəki münaqişəsi.
Elçininn haqqında yazdığı yazılarda onu Dostoyevski, Kafka ilə eyniləşdirməyindən
sonra onun haqqında "Elçin cümlə qura bilmir” deməyi. Bəllidir ki, aralarında
yaşanan küsülülüyün bəhrəsi idi bu fikirlər. Bəs, necə olur ki, mətnə qarşı
münasibət belə dəyişə bilir? O niyə tənqidlə təhqiri səhv salır? Elə həmin
illərdə onun Yazıçılar bilrliyində iş yoldaşlarına kobud davranması, onları
təhqir etməyi gündəm olmuşdu. O dövrdən bəri Əsədin arası dəydiyi
insanlar haqqında təhqir dolu yazılar yazmağa davam edir. Tənqidi təhqirdən
ayıra bilməyən adam necə tənqidçi sayılır?
Gic Qismət, qızbibi Qismət, yararsız Qismət, yalançı Qismət...
Gələk Elşadın "yazısı”na.
Bu yazıda belə bir yer var:
"Bir yazıçı dostum danışır ki, Qismət uşaq olanda orta
məktəbdə heç kəs onunla oyun oynamırdı. Çünki hansı komandaya qatılırdısa,
həmin komanda uduzurdu. Məsələn, "bayraq apardı” oynayanda hamı udmağa
cəhd göstərirdisə, Qismət key qalırdı. Ona görə də heç bir oyuna onu
salmırdılar. Hamı Qismətə səy kimi baxır, elə bilirdilər, xəstədir. Arada
qızların komandasında oyunçu çatmayanda Qisməti ora salırdılar. Qismət də
qızlara qoşulub "xanım-xanım” oynayırdı. Uşaqlıqda o qədər
"xanım-xanım” oynamışdı ki, Qisməti əsgərliyə də aparmadılar.
Yaxud da bu:
"Bizim kənddə Qismət adında bir kişi var idi. Nə
vaxtsa, özünü möhkəm dəliliyə vurmuşdu ki, əsgərliyə getməsin. Öz rolunu o
qədər təbii oynamışdı, müharibədən sonra da dəlilik eləyirdi. Hamı ona gic
Qismət deyirdi. Bir dəfə gic Qismət çıxıb dağda od qalayıb ki, sərçələr
qızışsın. Həm də, yayın oğlan çağıymış. Od düşüb kəndin bütün zəmiləri yanıb.
Çox təssüf ki, Qismət Rüstəmovun şeirləri gic Qismətin
yayın günü sərçələr isinsin deyə, taxıl sahəsinin ortasında qaladığı ocaq
kimidir. Ancaq gic Qismətin kənd camaatına vurduğu ziyan, şair Qismətin
ədəbiyyata vurduğu ziyandan çox ola bilməz”.
Sizcə bu tənqiddirmi? Əsədlə bağlı yaddaşımda qalan bir neçə
iyrənc məqamlar var. Amma bu onun şəxsinə təhqir olacaq deyə yazmıram. Bir gənc
kimi özümdən böyük adamlardan belə şeyləri nümunə götürmürəm.
Başqasının əliylə...
Lap hər şeyi qırağa
qoyuram. Elşad Barat utanmır? Tənqidçi Əsədin Qismətə
yazdığı tənqidi öz adı ilə saytda dərc etdirir. Yox, bəlkə də Əsəd utanmır ki, öz tənqidi məqaləsini Elşadın imzası ilə verir. Bilmirəm. Utanmasan
oynamağa nə var ki. Görünür, bu iki adam da utanmır. Əsəd utanmır ki,
tələbəsinin əliylə Qismət Rüstəmovu vurur. Elşad Barat utanmır ki, kiminsə
yazısını, öz adına bəh-bəhlə çıxıb Əsədin alətinə çevrilir. Mən
bilirəm, dəqiq bilirəm ki, Qisməti tənqid etmək Elşadın ürəyincə deyil, ümumiyyətlə,
bu yazı onun nə başının, nə də istedadının məhsuludur.
Xülasə, Əsəd Cahangir
savadlı insandır. Bunu danmaq yekəbaşlıq olar. Amma insan digər canlılardan
yalnız ağlı, iradəsi ilə deyil eyni zamanda hissi, qəlbi ilə fərqlənir.
Paskalın bir sözü var: "Əxlaqı tərbiyə edən ən nadir kitab – vicdandır. Onunla
tez – tez məsləhətləşmək lazımdır”. İndi Elşad da, Əsəd də arada
vicdanları ilə məsləhətləşsələr əla olar.